W odległości 5 km od miasta Dvůr Králové we wschodnich Czechach i około 40 km od Kudowy-Zdroju leży Žireč, malowniczy zabytkowy kompleks, dawna siedziba jezuitów. Obecnie znajdziemy tu aromatyczne ogrody ziołowe i największą w Europie Środkowej stałą ekspozycję rowerów, liczącą niemal dwieście eksponatów. Właścicielem prywatnej kolekcji jest pan Jiří Uhlíř, który kolekcjonuje rowery już od czterdziestu lat. Są one umieszczone chronologicznie, według dat produkcji.
Muzeum mieści się w barokowym spichlerzu, który od czasów Marii Teresy służył jako magazyn na zboże dla armii cesarskiej. Od ubiegłego stulecia trzypiętrowa budowla zaczęła niszczeć. Przed dziewięcioma laty została zakupiona przez miejscową organizację charytatywną, która wyremontowała budynek, następnie w wyniku porozumienia z panem Uhlířem, otwarto tu wystawę poświęconą historii rowerów.
Ekspozycja prezentuje rozwój cyklistyki, od drezyn, przez bicykle, nowoczesne wyścigówki z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku, aż po rowery Velamos, Liberta, Favorit, Eska i różnych zagranicznych marek. Najstarszym eksponatem jest rower produkcji firmy Laurin i Klement z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku.
Na zwiedzających czeka także dawny sklep z rowerami i akcesoriami dla cyklistów, warsztat rowerowy z czasów Pierwszej Republiki i trenażer jazdy na bicyklu. Wśród eksponatów znajdziemy wiele ciekawostek, na przykład rower z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku dla otyłych cyklistów, lekki bambusowy rower z Tajwanu, riksze do sprzedaży lodów czy „słynną” Ukrainę, produkowaną w Charkowie. Masywny rower, ważący szesnaście kilogramów, importowano do dawnej Czechosłowacji. W roku 1974 kosztował czterysta sześćdziesiąt koron czechosłowackich.
Tutejsze eksponaty są znane także czeskim i zagranicznym aktorom. Pan Uhlíř już od dwudziestu pięciu lat współpracuje z filmowcami, którzy wypożyczają jego rowery do historycznych filmów. Każdego roku występują w około piętnastu produkcjach, można je zobaczyć między innymi w filmach Hitler: narodziny zła, Protektor, Lidice czy Butelki zwrotne, w którym na starym Favoricie jeździł Zdeněk Svěrák.
W czasach Austro – Węgier ceny rowerów były stosunkowo wysokie. Bicykl kosztował sto pięćdziesiąt złotych, tyle wynosiła całoroczna pensja wykwalifikowanego robotnika. Na kupno roweru stać więc było tylko fabrykantów czy bankierów, którzy zakładali różne kluby. Pierwszy Klub Czeskich Welocypedystów powstał w Pradze w roku 1880. Kluby cyklistyczne prowadziły aktywną działalność, organizowały wyścigi i wycieczki. Za czasów Pierwszej Republiki zaczęły powstawać także robotnicze kluby cyklistów.
Część ekspozycji muzealnej jest poświęcona także wózkom inwalidzkim. Rozwój ich produkcji nastąpił po pierwszej wojnie światowej, gdy przybyło wielu inwalidów wojennych. Wówczas, z powodu niedostatku pracowników, pojawiło się zapotrzebowanie na zatrudnianie osób niepełnosprawnych w fabrykach i instytucjach państwowych. Dlatego szczególnie we Francji, na Węgrzech i w Holandii zaczęto produkować rowery z napędem ręcznym i trzykołowe dla inwalidów.
Kompleks Žireč należał dawniej do jezuitów, którzy pozostawili tu po sobie kilka śladów. Twierdze renesansową przebudowali na pałac barokowy (obecnie Dom Opieki św. Józefa) i zbudowali kościół św. Anny, w którym znajduje się unikatowy barokowy fortepian dzwonkowy, ostatni zachowany tego typu instrument na świecie. Został on podarowany jezuitom przez hrabiego Františka Antonína Šporka, który polecił wykonanie instrumentu Johanowi Michaelowi Roederowi. Berliński organmistrz przywiózł instrument do Žirča w 1732 roku. Instrument udało się w ostatnich latach odrestaurować i zwiedzający mogą posłuchać jego dźwięków podczas różnych uroczystości, które odbywają się w Žirču.
Atrakcją jest także piękny ogród ziołowy rozciągający się na powierzchni tysiąca metrów kwadratowych. Powstał on na miejscu dawnego ogrodu jezuitów. W okolicy znajdziemy budowle z dziewiętnastego wieku (oranżerie, szklarnie) i park krajobrazowy. Ogród jest dostępny także dla osób na wózkach inwalidzkich.
Ekspozycja muzeum cyklistyki nawiązuje tematycznie do Łabskiej Trasy Rowerowej, która wiedzie przez Žireč. Od źródła w Karkonoszach do ujścia w Morzu Północnym mierzy ponad tysiąc kilometrów, w Czechach – prawie 400 km.
Do Žirča dopłyniemy także łodzią czy kajakiem, które wypożyczymy w Dvorze Králové nad Labem. Dziesięciokilometrowa trasa (wycieczkę można kontynuować aż do Kuksu) odbywa się najpiękniejszym, najbardziej romantycznym i spokojnym odcinkiem Łaby.
W Žirču warto spróbować znakomitych syropów ziołowych i lemoniad, produkowanych przez zakład pracy chronionej Camellus. Turyści kupując ich produkty wspierają pacjentów z tutejszego Domu Opieki św. Józefa.
Muzeum jest czynne od kwietnia do października od wtorku do niedzieli w godzinach od 9:30 do 17:00, a od listopada do marca dla grup powyżej 15 osób. Ceny biletów wstępu: 70 CzK normalny, 40 CzK ulgowy, 200 CzK bilet rodzinny (2 + 3).
Więcej informacji w języku polskim o kompleksie Žireč znajdziemy na stronie www.arealzirec.cz/pl
