2 czerwca br. zakończyła się trzecia ekspedycja „SANTI Odnaleźć Orła”. Założeniem ekspedycji było sprawdzenie, czy okręt podwodny ORP „Orzeł” nie został zatopiony przez niemiecki ścigacz torpedowy „S13”, w czasie ataku przeprowadzonego u wybrzeży Holandii w okolicy portu Den Helder.
Mimo trudnych warunków pogodowych, w ciągu trzech dni pomiarowych, wykorzystując echosondę wielowiązkową sprawdzono kilkadziesiąt pozycji wraków. Wyprawa została przygotowana i przebiegała w podobny sposób jak w roku 2014 i 2015 . Członkowie ekspedycji przygotowali bazę danych o znanych, ale nigdy niebadanych obiektach leżących na dnie oraz informacje o wrakach, których hydrografia holenderska nigdy nie identyfikowała, mimo iż figurowały w ich bazach danych.
Tomasz Stachura, szef ekspedycji:
„Morze Północne nie było tym razem dla nas łaskawe. Wiał bardzo silny wiatr, który uniemożliwiał nam wypłynięcie z portu. Ten czas przeznaczaliśmy na dyskusje, również z Holendrami oraz analizę naszych planów. Na 10 dni wyprawy, tylko przez 3 mogliśmy zejść pod wodę. Sprawdziliśmy 92 pozycje w tym kilkanaście wraków. Orła nie znaleźliśmy, ale będziemy go szukać do skutku”.
Uczestnicy ekspedycji wykorzystywali nowoczesny sonar multibeam służący do mapowania dna morskiego udostępniony przez Instytut Morski w Gdańsku. Pozwala on z ogromną dokładnością na identyfikację dna morza oraz wszystkiego, co się na nim znajduje. Członkowie ekspedycji spotkali się również z przedstawicielami holenderskiej Marynarki Wojennej oraz Holendrami, którzy hobbystycznie od lat zajmują się poszukiwaniami wraków.
Hipoteza o zatopieniu ORP Orzeł u wybrzeży Holandii
Według ww. hipotezy w dniu 27 maja 1940 roku w rejonie znajdującym się w odległości około 10 Mm przed holenderskim Der Helder niemiecki ścigacz „S13” zaatakował i prawdopodobnie zatopił okręt podwodny zidentyfikowany, jako holenderski okręt „O21”. Tymczasem żaden z holenderskich okrętów podwodnych nie znajdował się w tym rejonie i żaden z nich nie został wówczas utracony, natomiast „O21” stacjonował w tym czasie w Rosyth. Stosownie do zachowanych dokumentów nie powinien się tam również znajdować ORP „Orzeł”. Sformułowana hipoteza, którą opisał w swojej książce dotyczącej „Orła” dr Hubert Jando zakłada, że polski okręt podwodny stacjonujący wraz z „O21” w szkockiej bazie w Rosyth mógł teoretycznie wypożyczyć od niego przed wyjściem na patrol łódź składaną. Jej szczątki wraz z innymi elementami wyposażenia okrętu miały pojawić się po wspomnianym ataku na powierzchni wody.
Dr Hubert Jando, historyk, członek ekspedycji:
„Hipoteza nie należy do najbardziej prawdopodobnych, ponieważ „Orzeł” miał wyznaczony zupełnie inny rejon patrolowania niż wody w pobliżu Den Helder. Mogłaby ona mieć rację bytu tylko przy założeniu, że Admiralicja brytyjska w największej tajemnicy zmieniła postawione „Orłowi” zadanie, a po jego zaginięciu celowo zamieściła nieprawdziwe informacje dotyczące jego przyczyn”.
Tomasz Stachura, szef ekspedycji:
„Ponieważ uzyskaliśmy liczne informacje o zaczepach sieci rybackich w tym miejscu, a także sonogram obiektu przypominającego wyglądem wystający z osadów dennych kiosk okrętu podwodnego, decyzja o zorganizowaniu ekspedycji celem weryfikacji czy nie jest to wrak ORP ORZEŁ była dla nas oczywista.”
Dr Benedykt Hac, hydrograf, członek ekspedycji:
„Pozyskaliśmy od lokalnych rybaków oraz nurków hobbystów pozycje znanych im obiektów. Dodaliśmy je do naszych i holenderskich baz, zweryfikowaliśmy je ponownie i odrzuciliśmy wszystkie te, które zostały już wcześniej zidentyfikowane.”
W ten sposób wyłoniono kilkadziesiąt pozycji do sprawdzenia. Mimo trudnych warunków na morzu, w ciągu trzech dni pomiarowych, wykorzystując jedną z najnowocześniejszych echosond wielowiązkowych T-20P (SeaBat) sprawdzono 92 pozycje, na 17 ekipa znalazła wraki lub pozostałości po wrakach statków handlowych, porzucone obiekty, np. duży kocioł parowy. Badane obiekty znalazły się w okręgu o średnicy ok. 10 mil morskich, którego środek znajdował się w pozycji ataku wskazanej w raporcie S-13.
Dimitris Stavrakakis – nurek , członek ekspedycji odpowiedzialny za logistykę
„Nurkowanie w tym obszarze Morza Północnego nie należało do łatwych z powodu silnego prądu dochodzącego do 3 węzłów, bardzo słabej widoczności i niesprzyjającej pogodzie. Wykonanie ich było możliwe dzięki dużej determinacji i zgraniu całego zespołu, tak osób schodzących pod wodę jak i tych, którzy na pokładzie pilnowali ich bezpieczeństwa.”
Obszar poszukiwań
W rejonie najbardziej interesującym zarówno w opinii polskich jak i holenderskich historyków posiadających dostęp do map z okresu działań wojennych w tym rejonie oraz pozyskujących wiedzę z archiwów niemieckich członkowie ekipy wyłonili obszar o wymiarach 1,5 x 1,5 km, który został przeszukany z pełnym pokryciem. Niestety, po istniejącym w 1940 roku zachodnim torze podejściowym do portu Den Helder nie ma już śladu, obszar ten uległ ogromnemu wypłyceniu – lokalnie głębokości zmieniły się o 6 – 8 metrów. Biorąc pod uwagę specyfikę zmian geomorfologicznych zachodzących w badanym obszarze należy założyć, że wszystkie znajdowane tam wraki są bardzo zniszczone przez prądy morskie i ruch rumowiska. Większość z nich znika na całe dziesięciolecia pod grubą warstwą ruchomych diun podmorskich (dużych fal pisakowych), a część z nich leżących w rejonie Den Helder i Texel – znajduje się wewnątrz nowo powstających wysp, które zapewne pozostaną tam na wieki.
Tomasz Stachura:
„Nasze działania wzbudziły ogromne zainteresowanie wśród lokalnej społeczności ludzi morza, szczególnie wśród rybaków i nurków rekreacyjnych, których każdego dnie gościliśmy na naszej jednostce. Wynikiem wymiany informacji były dziesiątki nowych pozycji, których niestety nie byliśmy w stanie sprawdzić ze względu na złe warunki pogodowe. Natomiast nasza praca spotkała się z ogromnym pozytywnym odbiorem.”
Tegoroczna ekspedycja u wybrzeży Holandii jest już trzecią wyprawą organizowaną w ramach projektu „SANTI odnaleźć Orła”. Wśród partnerów przedsięwzięcia jest też m.in. Instytut Morski w Gdańsku, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz kilka prywatnych firm, które zdecydowały się wesprzeć finansowo wyprawę. W ramach dwóch pierwszych ekspedycji „SANTI odnaleźć Orła” – w 2014 i 2015 roku, przeczesano za pomocą sonarów wytypowany obszar dna Morza Północnego w pobliżu wybrzeży Anglii.
