W 2000 roku miasto Bardejov zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO a w 2010 roku zostało ogłoszone za najładniejsze miasto na Słowacji. Dlaczego? Przekonajcie się sami czytając poniższe informacje o mieście i jego atrakcjach.
Początki położonego w północno-wschodniej Słowacji Bardejova sięgają X-XI wieku. W XIII i XIV wieku, dzięki korzystnemu położeniu na starym szlaku handlowym, działalności rzemieślników i przywilejom królewskim, stał się jednym z ważnych miast Królestwa Węgierskiego.
W XV wieku Bardejov przeżywał swój największy rozkwit, do czego przyczynił się wysoki poziom miejscowego rzemiosła, a przede wszystkim płóciennictwa. Swą unikalną organizacją produkcji, bielenia i sprzedaży płótna, wpisało się miasto do historii gospodarczej Węgier i Słowacji. Tutaj mógł tkać każdy i nie potrzebne były żadne świadectwa czeladnicze. Natomiast monopol do kupna i sprzedaży płótna miało miasto. Urzędnicy wykupywali utkane płótno i przekazywali do bielenia w miejskich bielarniach. Następnie sprzedawali je na targach w całych Węgrzech. Ze źródeł wynika, że produkcja roczna osiągała wówczas prawie ćwierć miliona łokci. Taki system organizacji produkcji był ewenementem w ówczesnej Europie.
Obok wytwarzania płótna ważnym rzemiosłem było również garncarstwo, a powstały w 1485 roku cech należał do najstarszych na Słowacji. Szczególne znaczenie dla miasta miało browarnictwo. W produkcji piwa stawiano tu nie na ilość lecz na jakość. Źródła historyczne wspominają, że piwo bardejovskie podawano na ślubie króla Macieja Korwina. Miasto było także właścicielem winnic w okolicach Tokaju. Zmonopolizowało ono handel winem z Polską, bo jedna trzecia wypijanego w Krakowie słynnego „węgrzyna” pochodziła właśnie z Bardejova.
W XVI wieku nastąpił także niebywały rozwój kulturalny miasta. Wiązało się to z rozprzestrzenianiem się idei reformacji, której przedstawicielem był pochodzący z Bardejova Leonard Stöckel, uczeń Marcina Lutra i przyjaciel Filipa Melanchtona. Założona przez niego szkoła i opracowane w 1540 roku jej zasady – Leges scholae Bartfensis (Ustawy szkoły bardejovskiej) – były najstarszymi tego rodzaju ustawami na Słowacji.
W XVI – XVIII wieku miasto było ważnym ośrodkiem drukarskim. Pierwszą tłocznię założył David Gutgesel, który wydawał literaturę teologiczną, różne utwory polemiczne, podręczniki i kalendarze. Wielkie znaczenie miało przetłumaczenie i wydanie w 1581 roku katechizmu M. Lutra, pierwszej książki, która ukazała się w języku słowackim. Wiele cennych publikacji wyszło spod pras tłoczni Klösów. W 1710 roku w Bardejovie wydrukowane zostały pierwsze numery najstarszego dziennika węgierskiego Mercurius veridicus ex Hungriae. Otwarto tu także pierwszą w Królestwie Węgierskim bibliotekę publiczną.
Stagnacja gospodarcza, jaka dotknęła miasto w końcu XVIII i w XIX wieku sprawiła, że przestało rozwijać się. Paradoksalnie jednak właśnie to pozwoliło przetrwać do naszych czasów pierwotnemu układowi urbanistycznemu. Niezakłócone późniejszymi przebudowami centrum Bardejova oddaje charakter i klimat miasta z XVI wieku.
Do najcenniejszych zabytków należy kościół św. Idziego, którego budowę rozpoczęto w drugiej połowie XIV wieku, a obecny kształt nadano mu po pożarze w 1878 roku. Jego najcenniejszymi elementami są późnogotyckie ołtarze skrzydłowe z XV i XVI wieku, kamienne tabernakulum w kształcie wieży oraz rzeźby i dekoracje malarskie. Godna uwagi jest również tzw. ława senatorska z początku XVI wieku, w której zasiadali członkowie ścisłej rady miejskiej.
Druga ważną budowlą Bardejova jest ratusz, który został wybudowany w latach 1505 – 1509. Jest to obiekt wyjątkowy, gdyż łączy w sobie elementy architektury późnogotyckiej i wczesnego renesansu. Jego ozdobą jest rzeźbiony kamienny gzyms. Jedna z płaskorzeźb przedstawia chłopca z głową między nogami i wypiętym tyłkiem. Według legendy miała to być zemsta jednego z rzeźbiarzy, za niedotrzymanie przez starostę uzgodnionych warunków zapłaty. Ratusz przez ponad 400 lat był siedzibą samorządu miejskiego i centrum życia handlowego miasta. Od początków XX wieku znajduje się w nim Muzeum Šarišskie.
Nieodłączną częścią zabudowy centrum historycznego miasta są domy mieszczańskie. Wiele z nich do dziś zachowało oryginalny gotycki i renesansowy wystrój. Niewielkie zmiany w ich wyglądzie nastąpiły po pożarach, jakie ogarnęły miasto w 1878 i 1902 roku. Jednym z najbardziej cennych domów mieszczańskich jest tzw. Ganzughof, pochodzący z drugiej połowy XV wieku z interesującym portalem oraz rokokowymi malowidłami fasady. Ważnym domem był Weinhaus, gdzie na parterze znajdowała się winiarnia miejska, a pod nią znajdowały się ogromne piwnice, w których magazynowano wina z winnic tokajskich. Wyjątkowym miejscem był dom kata miejskiego. W średniowieczu Bardejov znany był z surowych kar. Dowodów na to dostarcza zachowana księga wyroków. Zapewne z tych czasów pochodzi powiedzenie „Od bardejovskiej sprawiedliwości chroń nas Boże“. Z instytucja kata miejskiego związana jest ława przy bocznym wejściu do kościoła św. Idziego, na której siedział, odizolowany od innych wiernych oraz stojący przed Bramą Górną pręgierz tzw. Kopfstock. Na początku XIX wieku na północno-zachodnich obrzeżach miasta powstała dzielnica żydowska z synagogą, budynkiem zgromadzenia (Beth hamidraš) i łaźnią rytualną. Bardejov należy do tych nielicznych miast gdzie zachował się niemal kompletny średniowieczny system fortyfikacyjny. Jego wznoszenie zapoczątkowane zostało przywilejem królewskim z 1352 roku, zezwalającym na otoczenie miasta murami. Pod koniec XIV wieku istniał już mur kamienny z paroma basztami i trzy główne bramy miejskie. Dodatkową obronę stanowiła fosa. Fortyfikacje rozbudowywano systematycznie do połowy XVI wieku, kiedy to w obliczu zagrożenia tureckiego powstały barbakany dodatkowo zabezpieczające bramy miejskie.
W 1950 roku miasto objęte zostało ochroną konserwatorską. Jednocześnie rozpoczął się systematyczny proces kompleksowej rewitalizacji Bardejova. Ogromnym wyróżnieniem za wkład w ochronę zabytków było wpisanie w 2000 roku jego centrum historycznego oraz dzielnicy żydowskiej na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Przy okazji warto wspomnieć o położonym niedaleko Bardejova znanym uzdrowisku Bardejovské Kúpele /www.kupele-bj.sk/. Jego początki sięgają połowy XVIII wieku. Sława kwaśnych wód mineralnych ściągała tu nie tylko bogate mieszczaństwo z Węgier i Polski. Uzdrowisko odwiedzały także koronowane głowy jak choćby austriacka księżniczka Maria Ludwika (przyszła małżonka Napoleona Bonapartego) czy car rosyjski Aleksander I. Dodatkowy rozgłos przyniósł w 1895 roku pobyt austriackiej cesarzowej Elżbiety /Sisi/– małżonka Franciszka Józefa I. Po jej pobycie uzdrowisko stało się miejscem ulubionych wycieczek dla szlachty. Na początku XX wieku uzdrowisko należało do najlepszych tego typu miejsc w monarchii austro-węgierskiej.
Obecnie Bardejovské Kúpele znane są także z najstarszego na Słowacji skansenu architektury ludowej. Znajduje się w nim rekonstrukcja unikatowego średniowiecznego urządzenia służącego do wiercenia rur drewnianych. Robione z pni sosnowych rury i łączone metalowymi pierścieni tworzyły system wodociągowy, którego budowę rozpoczęto w Bardejovie w 1423 roku. Ciekawe, że doskonale funkcjonował przez ponad 500 lat i dotrwał aż do 1963 roku.
Uzdrowisko Bardejovskie Kupele, położone na wysokości 325 m, dzięki swoim walorom leczniczym i turystycznym przyciąga także liczne mnóstwo turystów z Polski. Powodem są nie tylko lecznicze źródła mineralne oraz wysoka jakość bazy leczniczej, ale także ciche i spokojne środowisko.
Pierwsza wzmianka pisemna o Bardejovskich Kupelach pochodzi z roku 1247, kiedy węgierski król Bela IV darował Bardejovskie Kupele i ich źródła miastu Bardejov. Ludzie już w tamtych czasach poznali walory lecznicze tutejszych wód zdrojowych. W roku 1505 wybudowano pierwsze baseniki dla chorych, którzy przyjeżdżali z dalekich okolic. Duży wpływ na rozwój uzdrowiska miała węgierska i polska szlachta. Wieść o uzdrowisku dotarła nawet do królewskich dworów, szczególnie po uzdrowieniu polskiego szlachcica Tomasza Lisieckiego z Lisic.
Prawdziwym skarbem Bardejovskich Kupieli są przyrodnicze, lecznicze źródła mineralne, które swoim składem należą do najsłynniejszych w Europie. Naturalne lecznicze wody zdrojowe są klasyfikowane jako chlorkowo-sodowe, żelazawe, zimne, ze zwiększoną zawartością kwasu borowego. Leczy się tutaj dorosłych i dzieci. Do głównych chorób, które są tutaj leczone należą: choroby układu pokarmowego włącznie z wątrobą, woreczkiem żółciowym, śledziona oraz stany pooperacyjne tych organów. Następną kategorię stanowią choroby przemiany materii (cukrzyca, zaburzenia w metabolizmie) oraz choroby dróg oddechowych. Są tu także dobre warunki do leczenia otyłości innych chorób cywilizacyjnych.
Podstawą całościowego sanatoryjnego leczenia są wody mineralne, które się używa głownie do spożycia, inhalacji, kąpieli mineralnych i irygacji (wypłukiwanie jamy ustnej). Pijalnia zdrojowa oferuje 8 rodzajów wód mineralnych. Do dyspozycji jest także kryty basen rehabilitacyjny oraz otwarty basen pływacki z podgrzewaną wodą w parku leśnym.
Na gości czekają hotele i pensjonaty, większość budynków wybudowana jest w stylu nawiązującym do miejscowej architektury. Co roku w uzdrowisku organizowane jest Międzynarodowe Lato Muzyczne (koncerty, wystawy, prezentacje…). Polecamy także wizytę w Skansenie Architektury Ludowej regionu Górny Szarisz, który znajduje się w samym centrum uzdrowiska. Fanom tenisa ziemnego uzdrowisko oferuje 5 kortów tenisowych. Rodziny z dziećmi oraz młodzież zapraszamy na mini-golf.
Z innych atrakcji turystycznych, które powinniście odwiedzić w okolicy Bardejova to cenne drewniane kościoły, należące do interesujących obrazów ludowej twórczości architektonicznej. Odzwierciedlają specyficzny historyczny rozwój tych terenów oraz wyrażają wpływy wschodu i zachodu na ich formowanie. Należą do zespołu 27 wschodnio-słowackich drewnianych kościołów, będących od 1968 roku narodowym zabytkiem kultury. Z okolic Bardejova do najcenniejszych należy gotycki rzymskokatolicki kościół św. Franciszka z Asyżu w miejscowości Hervartov. Jest to najstarszy drewniany kościół na Słowacji, który zbudowany został około roku 1500. Wspólnie z siedmioma innymi kościołami znajdującymi się w miejscowościach Tvrdošín, Leštiny, Kežmarok, Hronsek, Bodružal, Ladomírová, Ruská Bystrá, zapisany został w dniu 7 lipca 2008 roku na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Z punktu widzenia architektonicznego i historycznego interesujące są drewniane kościoły obrzędu wschodniego (cerkwie) w miejscowościach Krzywe, Lukov-Wenecja, Friczka, Jedlinka, Kożany oraz Troczony, powstałe w większości w XVIII wieku. Sztukę bizantyjską przypominają wykorzystaniem centralnej przestrzeni, stopniowym rozmieszczeniem trzech wieży oraz plastycznym rozwiązaniem wnętrza z ikonostasem.