Magdalena Ciach-Baklarz
Położona w północnych Włoszech, pomiędzy Apeninami a doliną rzeki Pad, Emilia-Romania (wł. Emilia-Romagna) to jeden z najbardziej różnorodnych i fascynujących regionów Włoch. Graniczy z Lombardią i Wenecją Euganejską (na północy), Ligurią, Toskanią, Marche i San Marino (na południu), Lombardią i Piemontem (na zachodzie), a jej wybrzeże otula błękit Adriatyku (na wschodzie). Na mapie Emilii-Romanii wyróżniają się takie miasta jak Bolonia – tętniąca życiem stolica regionu i siedziba najstarszego uniwersytetu w Europie, elegancka Modena, smakowita Parma, artystyczna Reggio Emilia czy historyczna Piacenza. Każde z nich wnosi swój niepowtarzalny charakter i bogate dziedzictwo, tworząc wspaniałą mozaikę kultury, sztuki i smaków.
Miłośnicy sztuki odkryją tu arcydzieła renesansu w Ferrarze, bizantyjskie mozaiki w Rawennie oraz ślady muzycznego geniuszu Giuseppe Verdiego (1813–1901). Fani ekskluzywnego wypoczynku docenią prywatne plaże Riccione, termalne spa w Terme di Riolo i malownicze winnice Bertinoro. To właśnie stąd pochodzą najbardziej luksusowe włoskie marki, jak Ferrari, Lamborghini i Maserati, a także kulinarne arcydzieła par excellence – parmezan (Parmigiano Reggiano), szynka parmeńska (Prosciutto di Parma), ocet balsamiczny z Modeny (Aceto Balsamico di Modena) i Culatello di Zibello.
Choć główne miasta przyciągają rzesze turystów, w tym artykule w magazynie All Inclusive przyjrzymy się przede wszystkim lokalizacjom, które skrywają szczególne walory turystyczne – miasteczkom o niepowtarzalnym uroku, naturalnym krajobrazom i mniej znanym, lecz zachwycającym atrakcjom. Dla jednych Emilia-Romania to kulinarna stolica Włoch, dla innych motoryzacyjny raj, a dla jeszcze innych – idealne miejsce na city break. Bez względu na to, co fascynuje odwiedzających, jedno jest pewne – ten region oczarowuje autentycznością i różnorodnością. Czas, aby odkryć go w pełni.
Bolonia. Serce Emilii-Romanii i raj dla smakoszy
Bolonia (wł. Bologna), 390-tysięczna stolica Emilii-Romanii, uwodzi elegancją, bogatą historią i kuchnią, dla której można stracić głowę! Śmiało można powiedzieć, że miasto oddaje prawdziwego ducha włoskiego stylu życia. Leży w sercu regionu, na skrzyżowaniu dawnych szlaków handlowych, od wieków przyciąga kupców, uczonych i artystów. Dziś jest ulubionym miejscem dla koneserów wyrafinowanych smaków, miłośników kultury i tych, którzy cenią atmosferę dolce vita.
Serce Bolonii bije na Piazza Maggiore, imponującym placu otoczonym zabytkowymi pałacami i majestatycznymi arkadami. Wystarczy usiąść w jednej z tutejszych kawiarni, zamówić kieliszek lambrusco, żeby w pełni poczuć niepowtarzalny rytm miasta. Tuż obok, w samym sercu historycznej dzielnicy Quadrilatero, znajduje się Mercato di Mezzo – najstarszy boloński targ (pierwsze pisemne wzmianki o nim pochodzą z lat 30. XII stulecia), na którym można spróbować najlepszych specjałów regionu.
To, co w Bolonii jest wyjątkowe, to monumentalne arkady, które ciągną się łącznie przez 62 km, tworząc najdłuższy system portyków na świecie. Prowadzą one m.in. do ukrytych dziedzińców, historycznych sal uniwersyteckich i eleganckich kawiarni. Spacer pod arkadami odsłania tajemnice bolońskich pałaców, a tym samym zaprasza do odkrycia mniej znanych zakątków. Jeden z sekretów miasta stanowi ukryte okienko „Finestrella di Via Piella”, dzięki któremu można podziwiać wodną stronę Bolonii, budzącą skojarzenia z Wenecją.
Miasto zachwyca również swoją duchową stroną, a jednym z jego najbardziej niezwykłych miejsc jest Bazylika św. Stefana (Basilica di Santo Stefano), znana jako kompleks „Siedmiu Kościołów” (Sette Chiese). To jeden z najstarszych i najbardziej tajemniczych zespołów sakralnych we Włoszech (jego dzieje sięgają IV w.!). Każda z tutejszych świątyń, zbudowana w innej epoce, skrywa unikatowe mozaiki, krużganki i kaplice, tworząc labirynt, w którym historia przeplata się z mistyczną atmosferą.
Bolonia to także miasto nauki i wielkich umysłów – to tutaj w 1088 r. powstał najstarszy uniwersytet w Europie, który przez stulecia przyciągał najwybitniejszych myślicieli, takich jak Dante Alighieri (1265–1321), Francesco Petrarca (1304–1374), Mikołaj Kopernik (1473–1543) czy Torquato Tasso (1544–1595). Akademicki duch wciąż unosi się nad miastem, a jego sercem jest Archiginnasio, dawna siedziba Uniwersytetu Bolońskiego (Università di Bologna). W jej wnętrzu kryje się Teatro Anatomico – misternie rzeźbiona, drewniana sala z pierwszej połowy XVII w., w której niegdyś odbywały się publiczne sekcje zwłok dla studentów medycyny. To miejsce doskonale ukazuje, że Bolonia od stuleci była ośrodkiem innowacji i myśli naukowej.
Nie sposób mówić o stolicy Emilii-Romanii, nie wspominając o jej kulinarnym dziedzictwie. To tutaj narodziły się tortellini (tradycyjne włoskie pierożki z nadzieniem mięsnym, grzybowym lub serowym), mortadela (Mortadella Bologna IGP – indicazione geografica protetta, czyli posiadająca prestiżowe oznaczenie pochodzenia geograficznego) i słynne ragù bolognese (sos boloński) – potrawy, które stały się ikonami kuchni Półwyspu Apenińskiego. Chcąc odkryć prawdziwy smak Bolonii, warto zarezerwować prywatną degustację w renomowanych restauracjach lub wziąć udział w warsztatach kulinarnych.
Choć wspinaczka na słynne bolońskie dwie wieże (pochodzące z początku XII w.), Due Torri – Asinelli i Garisenda, jest tymczasowo niemożliwa, ich majestatyczne sylwetki dominują nad panoramą miasta. Przypominają one przechodniom o średniowiecznym splendorze stolicy Emilii-Romanii.
Modena – miasto o duszy mocniejszej niż głos Pavarottiego
Choć Modena wielu osobom kojarzy się z marką Ferrari, octem balsamicznym i winem lambrusco, prawdziwą duszę miasta najlepiej oddają zabytki i historia, która wybrzmiewa tu mocniej niż najsłynniejsze arie Luciana Pavarottiego (1935–2007). Serce Modeny bije na majestatycznym Piazza Grande, gdzie od stuleci króluje imponujący romański budynek katedry – Duomo di Modena. To jeden z najcenniejszych przykładów średniowiecznej architektury we Włoszech. Fasada katedralna, zdobiona misternymi reliefami autorstwa włoskiego artysty Wiligelma (Wiligelmusa, czynnego na przełomie XI i XII w.), stanowi arcydzieło romańskiej rzeźby, przyciągające uwagę historyków sztuki z całego świata. Obok niej góruje smukła, ponad 86-metrowa wieża (kampanila) Ghirlandina (Torre Civica), która od stuleci jest symbolem Modeny i punktem orientacyjnym miasta. Te niezwykłe zabytki – katedra, dzwonnica oraz Piazza Grande – w 1997 r. zasłużenie trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO jako wybitne przykłady sztuki romańskiej, odzwierciedlające niezwykłą kreatywność artystyczną XII w.
Zaledwie kilka kroków od głównego placu wznosi się fascynujący Pałac Ducale – dawniej rezydencja potężnej, książęcej rodziny d’Este, a dziś siedziba prestiżowej Akademii Wojskowej. Jest to jedna z najpiękniejszych barokowych budowli północnych Włoch, która swoim rozmachem i przepychem przypomina o czasach, gdy Modena stanowiła ważne centrum polityczne i kulturalne regionu.
Nieopodal miłośnicy malarstwa mogą podziwiać Galerię Estense, mieszczącą jedną z najważniejszych kolekcji sztuki w Italii. W jej zbiorach znajdują się dzieła takich mistrzów jak Correggio, Jacopo Tintoretto, Sandro Botticelli, Cosme Tura, Ludovico Carracci czy Diego Velázquez, co czyni ją prawdziwym skarbem dla koneserów sztuki dawnej.
Modena to także muzyka, a właściwie – operowe arcydzieła. To właśnie tutaj urodził się Luciano Pavarotti, jeden z najwybitniejszych tenorów XX w., którego niezwykły głos rozsławił to ponad 180-tysięczne miasto w Emilii-Romanii na całym świecie. Dom artysty, położony w spokojnej okolicy, na przedmieściach (Stradello Nava 6), został przekształcony w pełne emocji muzeum, pozwalające zajrzeć za kulisy życia legendy opery (Casa Museo Luciano Pavarotti). Liczne eksponaty, zdjęcia, pamiątki i fragmenty niezapomnianych koncertów tworzą tutaj atmosferę niezwykłej podróży muzycznej, przypominającej o tym, że Modena brzmi dumnie – mocniej niż głos samego Pavarottiego.
Parma i jej dziedzictwo
Parma harmonijnie łączy miłość do opery, fascynującą historię, wyrafinowaną kuchnię oraz wyjątkową architekturę. Serce miasta bije na Piazza Garibaldi, przy którym wznoszą się XVII-wieczny Ratusz (Palazzo del Comune) oraz majestatyczny Pałac Gubernatora (Palazzo del Governatore) w stylu barokowym i neoklasycystycznym. To tutaj można najlepiej poczuć puls Parmy, obserwując codzienne życie jej mieszkańców.
Niedaleko placu znajduje się Duomo di Parma – katedra będąca arcydziełem architektury romańskiej. We wnętrzu świątyni oczarowują niezwykłe freski autorstwa Correggia (1489–1534), w tym słynne iluzjonistyczne malowidło kopuły przedstawiające Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Tuż obok wznosi się wyjątkowe, ośmiokątne baptysterium zbudowane z różowego marmuru z Werony, ukazujące przejście od stylu romańskiego ku gotyckiemu.
Spacerując dalej, trafimy na monumentalny Palazzo della Pilotta, kompleks architektoniczny z przełomu XVI i XVII w. Mieści on słynną Galerię Narodową (Galleria Nazionale), która szczyci się obrazami takich artystów jak Leonardo da Vinci, Parmigianino, Canaletto, El Greco, Guercino czy Sebastiano del Piombo, oraz drewniany Teatr Farnese – unikatowe dzieło architektury renesansowej.
W 2015 r. Parma uzyskała tytuł Miasta Kreatywnego w dziedzinie gastronomii (należy do utworzonego w 2004 r. programu Sieci Miast Kreatywnych UNESCO). Tutejsza kuchnia to prawdziwa wizytówka tego 200-tysięcznego miasta w Emilii-Romanii, a słynna szynka parmeńska (Prosciutto di Parma) oraz parmezan (Parmigiano Reggiano – ser twardy typu podpuszczkowego, wytwarzany z krowiego mleka, leżakujący w solance) są dumą całego regionu.
Motor Valley, kolebka włoskiej motoryzacji w Emilii-Romanii
To właśnie tutaj, w krainie znanej jako Motor Valley, powstały najbardziej ekskluzywne włoskie marki samochodowe. Ferrari, Lamborghini, Maserati i Pagani – cztery legendarne nazwy, które od dekad elektryzują miłośników świata luksusu, prędkości, stylu i innowacji. Emilia-Romania to także miejsce narodzin Ducati (w 1926 r.), jednej z najbardziej kultowych marek motocykli sportowych na świecie. Stworzył ją inżynier i przedsiębiorca Antonio Cavalieri Ducati (1853–1927). Dziś Ducati znane jest z wyścigowych emocji, doskonałej technologii i niepowtarzalnego stylu. Motor Valley to świat, którego serce bije pomiędzy Modeną, Bolonią i Maranello.
Ferrari. Legenda prędkości i elegancji
Maranello to 17-tysięczne miasteczko w prowincji Modena, które dla entuzjastów motoryzacji jest esencją marzeń o prędkości i luksusie. To tutaj Enzo Ferrari (1898–1988) stworzył markę, która stała się symbolem doskonałości. Każdy model, który opuszcza tę ziemię, to dzieło sztuki, manifest pasji, potęgi i inżynieryjnej perfekcji.
Prywatne zwiedzanie fabryki Ferrari to doświadczenie dostępne tylko dla wybranych – wejście do świata, gdzie na oczach nielicznych powstają ręcznie najszybsze maszyny. Na tych, którzy chcą poczuć prawdziwą moc, czeka tor Fiorano (Circuito di Fiorano o długości 2976 m). A jeśli ktoś pragnie zajrzeć w przeszłość, zobaczyć, jak rodziła się legenda, Muzea Ferrari w Maranello i Modenie otwierają drzwi do historii pełnej pasji, zwycięstw i bezkompromisowej elegancji.
Lamborghini. Moc, styl i awangarda
Pośród malowniczych pól Emilii-Romanii leży Sant’Agata Bolognese – miejsce, które dla miłośników motoryzacji jest świątynią odwagi, wizji i bezkompromisowej mocy. To tutaj narodziła się marka Lamborghini, zrodzona z buntu Ferruccia Lamborghiniego (1916–1993) przeciwko tradycji i ograniczeniom, które próbowały powstrzymać jego ambicje. Fabryka w 7-tysięcznym miasteczku Sant’Agata to laboratorium marzeń, gdzie inżynierowie i projektanci rzeźbią w metalu prawdziwe dzieła sztuki. Przekraczając próg siedziby Lamborghini, można zobaczyć, jak z surowych materiałów wyłaniają się maszyny, które na drogach zmieniają się w grzmiące bestie, gotowe zmierzyć się z każdą trasą.
Maserati. Włoska arystokracja na czterech kołach
W sercu Modeny powstają samochody noszące trójząb Neptuna (słynny Trident), przejęty z fontanny Neptuna w Bolonii, rodzinnym mieście sześciu braci Maserati. Dzisiaj Maserati, założone w grudniu 1914 r. w stolicy Emilii-Romanii, to symbol nie tylko mocy i dynamiki, lecz także wyrafinowania, włoskiego stylu i komfortu. Każdy model, który opuszcza legendarną fabrykę w Modenie, jest wyrazem dbałości o detale, pasji do perfekcji i ducha wyścigów, które od początku towarzyszyły tej marce. Maserati Experience to wyjątkowa okazja, żeby zajrzeć za kulisy i zobaczyć, jak rodzą się samochody o niepowtarzalnym charakterze. Na tych, którzy pragną poczuć puls włoskich dróg, czekają testowe przejażdżki modelami GranTurismo lub MC20.
Pagani. Czysta perfekcja
W niewielkim, 6-tysięcznym San Cesario sul Panaro w prowincji Modena, z dala od wielkich fabryk i masowej produkcji, powstają samochody Pagani – inspirowane światem haute couture. Każdy model jest tworzony ręcznie, dopracowany w najmniejszych szczegółach, perfekcyjny jak rzeźba z włókna węglowego. Wizyta w Pagani Atelier to wejście do świata inżynierii i sztuki.
Ducati. Włoska pasja na dwóch kołach
W cieniu zabytkowych kamienic i pulsujących ulic Bolonii narodziła się legenda, która rozpala wyobraźnię miłośników motocykli na całym świecie. Ducati to nie tylko marka, lecz także symbol prędkości, innowacji i bezkompromisowej pasji do dwóch kółek. Wizyta w Ducati Factory w industrialnej dzielnicy Borgo Panigale to obowiązkowy punkt dla każdego fana motoryzacji, który pragnie zobaczyć, jak powstają legendarne maszyny. Nie można pominąć także tutejszego Ducati Museum, gdzie eksponowane są przeróżne modele, od pierwszych prototypów po współczesne ikony. Na ścianach wiszą plakaty z największych wyścigów, a dźwięk silników rozbrzmiewa niczym echo wielkich triumfów na torach MotoGP (motocyklowych mistrzostw świata, odpowiednika samochodowej Formuły 1) i Superbike World Championship (Mistrzostw Świata Superbike’ów).
Kulinarna dusza Emilii-Romanii
Jeśli w Emilii-Romanii jedzenie to niemal religia, to Parma i Modena są jej najważniejszymi świątyniami. To właśnie tutaj narodziły się jedne z najbardziej wyjątkowych smaków Włoch, które podbiły świat. W regionie tym, jak już wspominałam, nie brakuje prawdziwych pereł, kulinarnych arcydzieł.
Parmigiano Reggiano: król serów
Wśród zielonych pastwisk Emilii-Romanii powstaje jeden z najbardziej cenionych serów świata – parmezan (Parmigiano Reggiano). Jego historia to sztuka przekazywana z pokolenia na pokolenie. Każdy krąg sera dojrzewa przez miesiące i lata, nabierając głębi smaku i niepowtarzalnego aromatu. Wizyta w Parmie lub Modenie to okazja, żeby zajrzeć do serowarni, gdzie wciąż używa się tych samych metod co przed wiekami. Można również podziwiać rzędy dojrzewających kręgów sera i spróbować go w różnych fazach starzenia – od młodego, delikatnego, po intensywny, 36-miesięczny skarb, który doskonale komponuje się z winami pochodzącymi z regionu. Co ciekawe, istnieją też unikatowe, limitowane wersje dojrzewające dłużej – nawet 72 czy 100 miesięcy. Są to już jednak prawdziwe rarytasy, spotykane głównie w prywatnych kolekcjach i u wyspecjalizowanych producentów.
Prosciutto di Parma: smak tradycji i elegancji
Delikatna, aksamitna, o subtelnej słodyczy – Prosciutto di Parma to szynka parmeńska, która od stuleci dojrzewa wśród chłodnych wiatrów Apeninów. W 11-tysięcznym miasteczku Langhirano w prowincji Parma, gdzie produkcja odbywa się według rygorystycznych zasad, można zobaczyć rzędy wiszących udźców, które powoli nabierają smaku i kruchości. Degustacja szynki parmeńskiej w towarzystwie kieliszka delikatnie musującego lambrusco to kwintesencja włoskiej prostoty i elegancji.
Culatello di Zibello: najbardziej ekskluzywna włoska wędlina
Wśród mglistych łąk nad rzeką Pad, w historycznych piwnicach dojrzewa skarb, który znają tylko prawdziwi koneserzy – Culatello di Zibello. Szlachetna szynka, której produkcja wymaga precyzji, cierpliwości i umiejętności przekazywanych przez mistrzów dojrzewania, uchodzi za jedną z najbardziej ekskluzywnych na świecie. W piwnicach Antica Corte Pallavicina, gdzie swoje culatello przechowywał słynny włoski kompozytor romantyczny Giuseppe Verdi, można zanurzyć się w świecie luksusu i wyrafinowanego smaku.
Aceto Balsamico Tradizionale di Modena: wspaniałe doświadczenia smakowe
W niewielkich rodzinnych acetaie w Modenie wytwarza się jeden z najcenniejszych skarbów Emilii-Romanii – tradycyjny ocet balsamiczny. W drewnianych beczkach dojrzewa przez lata, powoli zmieniając się w gęsty, niemal czarny eliksir, którego kropla wystarczy, aby odmienić smak każdej potrawy. Ocet balsamiczny powstaje z gotowanego moszczu winogronowego, podlegającego następnie długotrwałemu procesowi fermentacji. Zanim Aceto Balsamico Tradizionale (ABT) trafi do sprzedaży, spędza w beczkach minimum 12 lat, a najbardziej cenione marki dojrzewają nawet 25, 50 czy więcej lat. Wizyta w wybranej acetaia to okazja, żeby zobaczyć, jak starannie dobierane drewno nadaje tradycyjnemu octowi balsamicznemu głębi, a degustacja 50-letniego wyrobu, którego wartość może przewyższać kwotę wydawaną za najlepsze szampany, to przeżycie dla prawdziwych smakoszy.
Tortellini: małe dzieła sztuki
Tortellini to maleńka kapsuła smaku, misternie zwinięta przez zręczne dłonie bolońskich sfogline – kobiet, które od pokoleń wałkują idealnie cienkie ciasto, specjalizujących się w wyrobie makaronu. Te tradycyjne włoskie pierożki z nadzieniem mięsnym, grzybowym lub serowym podaje się z sosem pomidorowym, a na koniec całość posypuje się tartym parmezanem. Według legendy kształt tortellini inspirowany był pępkiem Wenus i miały one zostać stworzone na cześć pięknej bogini miłości. Ich receptura stanowi sekret, który przekazuje się z pokolenia na pokolenie niczym rodzinną relikwię. W Bolonii, Parmie i Modenie można nie tylko skosztować wyśmienitych tortellini, lecz także samemu nauczyć się ich formowania podczas warsztatów prowadzonych w duchu włoskiej gościnności.
Lambrusco: wino, które przełamuje schematy
Wytwarzane już od czasów rzymskich, przez stulecia było prostym, codziennym trunkiem. Stało się symbolem codziennego życia mieszkańców regionu – winem na każdą okazję, od rodzinnych obiadów po świąteczne uczty. Dziś lambrusco przeżywa swój renesans, zachwycając subtelną perlistością i głębią owocowych aromatów. Sekret jego wyjątkowego smaku tkwi w procesie produkcji. Winogrona, zbierane ręcznie wczesną jesienią, przechodzą krótką macerację (wypłukiwanie zawartych w nich fenoli, barwników – antocyjanów i substancji zapachowych), co nadaje winu charakterystyczny rubinowy kolor i świeży, rześki profil. Następnie, dzięki wtórnej fermentacji metodą Eugène’a Charmata w zamkniętych zbiornikach ze stali nierdzewnej, lambrusco zyskuje delikatną perlistość, która sprawia, że jego bąbelki są subtelne, a smak pozostaje pełen życia. To właśnie ta technika pozwala zachować intensywne nuty czerwonych owoców – wiśni, malin i jeżyn. Jednocześnie nadaje winu wyjątkową lekkość i radosny charakter.
Lambrusco to wino Emilii-Romanii stworzone do radości, cieszenia się z życia. Jest lekkie, żywe i idealnie komponuje się z bogatą kuchnią regionu, szczególnie z Prosciutto di Parma, Parmigiano Reggiano i tradycyjnymi makaronami.
Szlakiem Verdiego i Toscaniniego
Giuseppe Verdi przyszedł na świat w październiku 1813 r. w wiosce Le Roncole (obecnie Roncole Verdi) w pobliżu miasteczka Busseto w prowincji Parma. Dziś można zwiedzać Emilię-Romanię szlakiem kompozytora. Trasa rozpoczyna się właśnie w Roncole, gdzie znajduje się jego dom rodzinny (Casa Natale Verdi – Museo Multimediale). Choć skromny, jest miejscem symbolicznego początku jego kariery. To tutaj mały Giuseppe uczył się pierwszych dźwięków, grając na organach w miejscowym kościele. Wewnątrz domu można zobaczyć oryginalne meble i pamiątki.
Kolejny etap podróży stanowi Busseto, 7-tysięczne miasteczko, gdzie Verdi rozwijał swój talent. Spacerując tutejszymi uliczkami, warto odwiedzić Teatro Giuseppe Verdi – elegancki, XIX-wieczny teatr, w którym do dziś rozbrzmiewają utwory kompozytora, przyciągając miłośników opery z całego świata. Z kolei w oddalonej o 7 km od Busseto, blisko 2-tysięcznej miejscowości Villanova sull’Arda (położonej już w prowincji Piacenza) znajduje się Villa Verdi (Tenuta di Sant’Agata), rezydencja otoczona malowniczym parkiem, w której kompozytor tworzył i odpoczywał.
Kulminacją podróży jest Parma – jedno z najważniejszych miast dla miłośników opery. To tutaj mieści się Teatro Regio di Parma, prestiżowa scena operowa o niezwykłej akustyce i bogatym wystroju. Co roku odbywa się tu Festiwal Verdiego (wł. Festival Verdi), podczas którego można usłyszeć najsłynniejsze dzieła mistrza, jak Traviata, Rigoletto, Aida czy Falstaff.
Parma to także rodzinne miasto wybitnego dyrygenta i wiolonczelisty Artura Toscaniniego (1867–1957), którego dom, Museo Casa Natale Arturo Toscanini, można odwiedzić w dzielnicy Oltretorrente. W pokoju z widokiem na ulicę, na pierwszym piętrze, urodził się Arturo. Znajdują się tu przedmioty, zdjęcia z podróży, portrety i drobne pamiątki po rodzinie Toscanini oraz listy od przyjaciół muzyków, m.in. Giuseppe Verdiego i Maurice’a Ravela (1875–1937). Arturo Toscanini był jednym z najwybitniejszych dyrygentów XX w., znanym ze swojej perfekcjonistycznej interpretacji dzieł Verdiego oraz Giacoma Pucciniego (1858–1924). Współpracował z najważniejszymi orkiestrami świata i przyczynił się do popularyzacji włoskiej opery na arenie międzynarodowej. W muzeum w Oltretorrente można zapoznać się z cennymi pamiątkami związanymi z Toscaninim, takimi jak fotografie, rękopisy czy instrumenty muzyczne. Podobnie jak Verdi, Toscanini był blisko związany z Teatro Regio di Parma, gdzie wielokrotnie dyrygował operami mistrza.
Renesansowe miasto idealne
Ferrara została zaprojektowana z rozmachem już w XV w. jako „miasto idealne” renesansu. Dziś urzeka harmonią urbanistyki i licznymi zabytkami, które zachowały swój historyczny charakter. Rozwinęła się niegdyś wokół przeprawy na rzece Pad. Stała się ważnym ośrodkiem intelektualnym i artystycznym, przyciągającym największych artystów i najwybitniejsze umysły włoskiego renesansu. Humanistyczne koncepcje miasta idealnego urzeczywistniły się w dzielnicach wzniesionych począwszy od 1492 r. przez Biagia Rossettiego (ok. 1447–1516), według nowych zasad perspektywy. Osiągnięcie to wyznaczyło narodziny nowoczesnej urbanistyki i wpłynęło na jej późniejszy rozwój.
Najważniejszy punkt i symbol Ferrary stanowi monumentalny Castello Estense (nazywany w przeszłości Castello di San Michele). Ten średniowieczny zamek z fosą, czteroma wieżami i mostem zwodzonym był siedzibą książęcego rodu d’Este – potężnych mecenasów sztuki. Wewnątrz na zwiedzających czekają wspaniałe freski, komnaty i panoramy miasta widoczne z Torre Marchesana, Torre di San Paolo, Torre di Santa Caterina i Torre dei Leoni.
Tuż obok znajduje się Katedra św. Jerzego Męczennika (Cattedrale di San Giorgio Martire), imponująca romańsko-gotycka budowla, konsekrowana w 1177 r., z marmurową fasadą i barokowym wnętrzem. Naprzeciwko świątyni rozciąga się Piazza Trento e Trieste (dawna Piazza delle Erbe), serce miejskiego życia, otoczone arkadami i historycznymi budynkami.
Spacerując dalej po Ferrarze, warto odwiedzić Via delle Volte – średniowieczną uliczkę z charakterystycznymi łukami, która przenosi w klimat dawnych stuleci. Miłośnicy sztuki powinni zajrzeć do Palazzo dei Diamanti, wyróżniającego się fasadą z marmurowych „diamentów” dzieła Biagia Rossettiego. Dziś jest to siedziba prestiżowego muzeum – Pinacoteca Nazionale di Ferrara.
Nie można też pominąć dawnej dzielnicy żydowskiej oraz dobrze zachowanego muru miejskiego. Otacza on Stare Miasto, a jego okolica jest idealna na rowerową przejażdżkę lub spacer.
Mozaikowa stolica świata
Rawenna (wł. Ravenna) to miasto skrywające jeden z największych skarbów Europy – olśniewające mozaiki, które przetrwały upadek imperiów i do dziś zachwycają swoją świetnością. Nic więc dziwnego, że tutejsze wczesnochrześcijańskie zabytki wpisano w 1996 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Świadczą one o mistrzostwie artystycznym, łączącym tradycje grecko-rzymskie, ikonografię chrześcijańską oraz style Wschodu i Zachodu.
Wnętrza Bazyliki św. Witalisa (Basilica di San Vitale) wzbudzają zachwyt. Jej ściany i sklepienia zdobią złote oraz szmaragdowe mozaiki przedstawiające cesarza bizantyńskiego Justyniana I Wielkiego (482–565) i cesarzową Teodorę (ok. 500–548), otoczonych przez orszak dworzan i duchowieństwa. Każdy detal, od fałd ich szat po subtelne spojrzenia, został dopracowany z niezwykłą precyzją. Tuż obok wznosi się, skromne z zewnątrz, Mauzoleum Galli Placydii (powstałe w pierwszej połowie V w.), które skrywa wnętrze lśniące głębokim błękitem i złotymi gwiazdami, tworzące magiczną atmosferę przypominającą rozgwieżdżone niebo. To budowla grobowa Galli Placydii (388/392–450) – królowej Wizygotów i cesarzowej rzymskiej, córki Teodozjusza I Wielkiego (347–395), ostatniego cesarza władającego zarówno wschodnią, jak i zachodnią częścią imperium rzymskiego.
Kolejnym arcydziełem jest trójnawowa Bazylika Sant’Apollinare Nuovo, w której długie rzędy mozaik ukazują postacie świętych i sceny biblijne, wszystko w doskonałej harmonii. Niezwykłe wrażenie robi także Bazylika Sant’Apollinare in Classe, położona ok. 8 km od centrum miasta. To jedno z najlepiej zachowanych miejsc sztuki bizantyjskiej, w którym można podziwiać mozaikowe przedstawienie Chrystusa oraz symboliczne krajobrazy pełne ukrytych znaczeń.
Dziś w prestiżowych laboratoriach mozaik współcześni artyści kontynuują wielowiekową tradycję, tworząc nowoczesne interpretacje tej ponadczasowej techniki. Będąc w Rawennie, warto wybrać się np. do: Akomena Spazio Mosaico, Annafietta, Gruppo Mosaicisti di Ravenna, Koko Mosaico, Barbara Liverani Studio, Mosaic Art School, Il Mosaico di Maddy czy Pixel Mosaici.
Złote wybrzeże Emilii-Romanii
Plaże Emilii-Romanii Włosi kochają całym sercem, a wielu turystów przybywa właśnie tutaj, żeby doświadczyć włoskiego dolce vita („słodkiego życia”) i choć przez kilka dni zaznać słynnego dolce far niente („słodkiego nieróbstwa”). Najważniejszy punkt na mapie wakacyjnego wypoczynku w regionie stanowi Rimini, ale istnieje też kilka mniejszych, niezmiernie interesujących miast, które również przyciągają licznych plażowiczów.
Gwiazda serca włoskiego Adriatyku
Rimini to bezapelacyjnie jeden z najważniejszych kurortów w Emilii-Romanii i letnia stolica włoskiej młodzieży. Miasto urzeka nie tylko szerokimi złocistymi plażami ciągnącymi się przez ponad 15 km, lecz także niezwykłym dziedzictwem, sięgającym czasów rzymskich. Można tu spacerować po starożytnym moście Tyberiusza (ponte di Tiberio), który od ponad dwóch tysięcy lat wciąż łączy brzegi rzeki Marecchia (antycznej Ariminus), czy podziwiać Łuk Augusta (Arco di Augusto) – najstarszy zachowany łuk triumfalny we Włoszech (wzniesiony w 27 r p.n.e.), wyznaczający krańcowy punkt starożytnej drogi Via Flaminia. Atmosferę średniowiecza odnajdziemy w murach XV-wiecznego zamku Sismondo (Castel Sismondo), dawnej rezydencji słynnego arystokratycznego rodu Malatesta.
Miasto jest nierozerwalnie związane z postacią Federica Felliniego (1920–1993). Mistrz włoskiego kina urodził się właśnie w Rimini. Kolorowa, artystyczna dzielnica Borgo San Giuliano przypomina sceny z filmów słynnego reżysera, a nowoczesne Museo Fellini (mieszczące się w Castel Sismondo, Palazzo del Fulgor i przy Piazza Malatesta) pozwala przenieść się do świata jego fascynujących wizji.
Ekskluzywne serce włoskiego stylu glamour
Riccione to miasto eleganckich butików, luksusowych klubów plażowych i znakomitych hoteli, które od lat wyznacza trendy, przyciąga celebrytów oraz turystów szukających odrobiny ekstrawagancji. Ten 35-tysięczny kurort słynie także z dyskotek i doskonałych restauracji. Dla rodzin idealne będą tutejsze tematyczne parki rozrywki, takie jak słynny Aquafan czy park morski Oltremare.
Rodzinny raj nad morzem
Cattolica, leżąca na południowym skraju regionu Emilia-Romania, stanowi prawdziwą oazę spokoju i komfortu. Szerokie plaże z delikatnym, jasnym piaskiem oraz płytkie, spokojne morze są idealne do zażywania bezpiecznych kąpieli. Rodziny szczególnie cenią sobie Acquario di Cattolica – największe akwarium nad Adriatykiem, w którym dzieci mogą podziwiać m.in. rekiny, delfiny, płaszczki, pingwiny czy żółwie morskie. W tym uroczym kurorcie znajduje się także elegancki port jachtowy, malownicza promenada pełna lodziarni i mnóstwo restauracji.
Elegancja w cieniu piniowych drzew
Milano Marittima to definicja wyrafinowanego wypoczynku, modne kąpielisko ukryte pośród pachnących piniowych lasów gminy Cervia. Nazywane jest città giardino, czyli „miastem-ogrodem”. Plaże tego ekskluzywnego kurortu słyną z prestiżowych beach clubów, dobrych restauracji i hoteli, w których często goszczą włoscy celebryci. W centrum, przy alei Jeleniej Góry (Viale Jelenia Gora!), znajduje się Casa delle Farfalle, wyjątkowy Dom Motyli, gdzie można spacerować pośród tysięcy kolorowych, egzotycznych okazów tych uskrzydlonych owadów.
Cervia. Miasto soli i słońca
Tutejsze solanki, eksploatowane już w czasach rzymskich, nadal działają według dawnych metod, a „słodka sól z Cervii” uznawana jest za prawdziwy lokalny skarb. Magazyny Soli (Magazzini del Sale) z przełomu XVII i XVIII stulecia zostały obecnie zaadaptowane na muzeum (Ecomuseo del Sale e del Mare di Cervia), galerię sztuki, przestrzenie wystawiennicze i konferencyjne, restauracje czy centra spa. Cervię otaczają malownicze piniowe lasy. Jest tutaj mnóstwo doskonale przygotowanych tras rowerowych oraz słynne kąpieliska termalne z solanką i błotem o właściwościach leczniczych. Piaszczyste plaże o łagodnym zejściu do Morza Adriatyckiego dopełniają obrazu idealnego miejsca na błogi wypoczynek.
Wenecja Emilii-Romanii
Malownicze, 20-tysięczne miasteczko Comacchio, nazywane „małą Wenecją”, zachwyca kanałami, pięknymi kamiennymi mostkami oraz uroczymi pastelowymi domkami. Symbol miasta stanowi spektakularny XVII-wieczny most Trepponti (znany dawniej jako Ponte Pallotta), skąd można rozpocząć spacer uliczkami pełnymi trattorii. W pobliskich Lidi di Comacchio (zwanych także Lidi Ferraresi), tworzonych przez siedem kąpielisk: Lido di Volano, Lido delle Nazioni, Lido di Pomposa, Lido degli Scacchi, Porto Garibaldi, Lido degli Estensi i Lido di Spina, czekają szerokie dzikie plaże, będące idealnym miejscem dla tych, którzy marzą o wakacjach z dala od turystycznego zgiełku.
Dozza. Średniowieczne miasteczko sztuki i wina
To prawdziwa galeria pod gołym niebem, ponieważ fasady domów zdobią spektakularne murale, dzieła uznanych artystów z całego świata. Co dwa lata, w ramach Biennale del Muro Dipinto, 6-tysięczna Dozza zamienia się w żywą pracownię sztuki (w 2025 r. stanie się tak w terminie od 15 do 21 września). Dziś usytuowaną koło Imoli miejscowość ozdabia już ponad 100 murali opowiadających historie w przeróżnych stylach – od surrealistycznych wizji, przez ekspresjonistyczne formy, aż po klasyczne motywy inspirowane włoskim dziedzictwem.
Dozza słynie również z wielowiekowej tradycji winiarskiej. W samym sercu miasteczka stoi imponujący zamek Sforzów (Rocca Sforzesca), w którego zabytkowych piwnicach działa Enoteca Regionale dell’Emilia-Romagna. To prawdziwy raj dla miłośników szlachetnych trunków. Można tutaj odkryć najlepsze wina regionu. Ich liczba przyprawia o zawrót głowy. Reprezentowanych jest ok. 200 producentów, a wykwalifikowana komisja ekspertów wybrała ponad 600 marek. Dzięki degustacji w murach zamkowych piwniczek można wybrać dla siebie najlepsze szlachetne trunki z Emilii-Romanii.
Forlimpopoli i Casa Artusi
Między Bolonią a Rimini leży niewielkie, 13-tysięczne miasteczko Forlimpopoli. To tu, w zamożnej rodzinie kupieckiej, urodził się Pellegrino Artusi (1820–1911) – człowiek, który ponad 130 lat temu zebrał smaki całego kraju i stworzył coś, co dziś nazywamy kuchnią włoską.
Zanim powstała jego legendarna książka, kulinarna mapa Italii była zbiorem lokalnych tradycji, nieskodyfikowanych i rozproszonych po całym Półwyspie Apenińskim. Podróżując po kraju, Artusi kolekcjonował przepisy, smaki i techniki, żeby w 1891 r. opublikować La scienza in cucina e l’arte di mangiar bene („Nauka gotowania i sztuka dobrego życia”) – pierwszą prawdziwie włoską książkę kucharską. Dzięki niemu klasyczne potrawy, jak tortellini czy ragù, stały się częścią wspólnej tożsamości kulinarnej narodu.
Dziś jego dziedzictwo żyje w Domu Artusiego (Casa Artusi) w Forlimpopoli, w którym od 2007 r. mieści się centrum kultury gastronomicznej i odbywają się wyjątkowe warsztaty, podczas których można nauczyć się sztuki gotowania pod okiem mistrzów włoskiej kuchni. Ten ośrodek poświęcony kuchni domowej Italii otworzono w monumentalnym kompleksie kościelnym należącym niegdyś do zakonu serwitów. Zajmuje on ponad 2,8 tys. m² powierzchni, którą podzielono na pomieszczenia o różnych funkcjach – bibliotekę, restaurację, winiarnię, księgarnię, muzeum, miejsce spotkań i wydarzeń oraz przede wszystkim szkołę gotowania, gdzie można nauczyć się m.in. wyrabiania piadiny, cienkiego placka z mąki pszennej, wypiekanego zwyczajowo na stawianych na ogniu terakotowych talerzach (zwanych teglia, tégia), a następnie faszerowanego czym tylko dusza zapragnie. Tradycyjną piadinę z Romanii (piadina romagnola) nadziewa się szynką parmeńską, rukolą oraz świeżym i kremowym serem squacquerone.
Balkon Romanii
Bertinoro, ze względu na spektakularne widoki, jakie roztaczają się z Piazza della Libertà, jest nazywane „balkonem Romanii” (Balcone di Romagna). Przy dobrej pogodzie można stąd podziwiać rozciągające się aż po Adriatyk malownicze równiny regionu.
Leżące w prowincji Forlì-Cesena, 11-tysięczne miasteczko Bertinoro słynie z wielowiekowej tradycji gościnności, a jej symbol stanowi Colonna degli Anelli, Colonna delle Anella (lub Colonna dell’Ospitalità), czyli Kolumna Pierścieni (albo Kolumna Gościnności), do której podróżnicy przywiązywali swoje konie, a mieszkańcy oferowali im dach nad głową. W średniowieczu każdy z 12 pierścieni tej kolumny był dedykowany innej miejscowej rodzinie, a przybysze przypinali do niego swoje wierzchowce, wiedząc, który ród ich zaprasza. Ta piękna tradycja gościnności, pełna lokalnej dumy, przetrwała w mentalności mieszkańców do czasów współczesnych. Nad miejscowością góruje imponująca Rocca di Bertinoro, średniowieczna forteca z dziejami sięgającymi X w. Przez stulecia służyła jako rezydencja biskupów. Obecnie mieści się w niej Museo Interreligioso di Bertinoro (MiB), czyli Muzeum Międzyreligijne w Bertinoro. Tę instytucję promującą dialog międzykulturowy nazywa się Uniwersytetem dla Pokoju. Warto również odwiedzić późnobarokowy Kościół św. Sylwestra (Chiesa di San Silvestro), Konkatedrę św. Katarzyny (Concattedrale di Santa Caterina) z końca XVI w. oraz pospacerować Via delle Mura, jedną z najbardziej urokliwych uliczek historycznego centrum.
Nie sposób mówić o miasteczku Bertinoro bez wspomnienia o jego winiarskim dziedzictwie. Miejscowość słynie przede wszystkim z Albany di Romagna, pierwszego włoskiego białego szlachetnego trunku, który uzyskał w 1987 r. status DOCG (denominazione di origine controllata e garantita) – najwyższą kategorię jakości wina w Italii. Według legendy nazwa Bertinoro pochodzi od słów cesarzowej Galli Placydii, która po raz pierwszy skosztowała Albanę di Romagna podczas postoju w małej wiosce w Romanii, przekraczając granicę tego regionu z Toskanią. Szlachetny trunek został jej podany w szorstkim dzbanku z terakoty, ale gdy tylko go wypiła, tak ją urzekła jakość tego boskiego nektaru, że wykrzyknęła: Nie tak pokornie należy cię pić, lecz w złocie, aby oddać hołd twojej słodyczy! (wł. Non così umilmente ti si dovrebbe bere, bensì berti in oro, per rendere omaggio alla tua soavità!). Mówi się, że od tego czasu na dworze w Rawennie Albanę di Romagna pijano w drogocennych złotych pucharach, a miejscowość, w której cesarzowa zatrzymała się, aby odpocząć, otrzymała nazwę Bertinoro, którą nosi do dzisiaj.
Brisighella i jej oliwa
Jeśli istnieje miasteczko, które ucieleśnia piękno włoskiej prowincji, to bez wątpienia jest nim 7-tysięczna Brisighella. Ukryta wśród malowniczych zielonych wzgórz Romanii, za średniowiecznymi murami, dumnie wystawia na świat swoją XIV-wieczną twierdzę – Rocca Manfrediana (Rocca dei Veneziani). Jednak skarb Brisighelli stanowi coś jeszcze, Olio Extra Vergine di oliva di Brisighella, jedna z najlepszych oliw we Włoszech, jako pierwsza (w 1996 r.) oznaczona prestiżową etykietą DOP (denominazione di origine protetta). Produkowana od stuleci z rzadkich odmian oliwek, takich jak nostrana di Brisighella i ghiacciolo, zachwyca owocowym aromatem, lekką pikantnością i niesamowicie aksamitną teksturą. Te unikatowe oliwki doskonale dojrzewają w specyficznym mikroklimacie wzgórz Brisighelli.
Sekretny skarb Emilii-Romanii
Wznoszące się na skalistym wzgórzu, blisko 3-tysięczne miasteczko San Leo to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc w Emilii-Romanii. Ukryte wśród malowniczych krajobrazów Apeninów, przez wieki przyciągało pielgrzymów, artystów i poszukiwaczy tajemnic. Już z oddali widać imponującą renesansową fortecę (Forte di San Leo), która jak strażnik historii góruje nad doliną, skrywając echa dawnych bitew, legend i sekretów.
Prokopiusz z Cezarei (ok. 490–ok. 560), najsłynniejszy historyk bizantyński, autor Historii wojen i Historii sekretnej, w kronice wojny Bizancjum z Ostrogotami (535–562) określa miasteczko jako castrum Monteferetron. Pozostały tutaj sporadyczne znaleziska z okresu rzymskiego, ponownie wykorzystane w średniowiecznych konstrukcjach, które nie dają niestety żadnego wyobrażenia o wielkości i typie antycznej osady. Wielu historyków uważa, że istniało tu od samego początku starożytne centrum sakralne, co argumentują szczególną budową morfologiczną tego miejsca, a także obecnością śladów jednego lub dwóch basenów wykutych w skale u podnóża dzwonnicy Duomo di San Leo, czasami nazywanych basenami ofiarnymi. San Leo jest stolicą regionu historyczno-geograficznego Montefeltro. Łaciński toponim tego miejsca, Mons Feretri, wywodzi się według niektórych uczonych od świątyni poświęconej Jowiszowi Feretrio (wł. Giove Feretrio), o czym mają świadczyć dwie kolumny i dwa kapitele (głowice) w tutejszej romańskiej katedrze z XII w.
To właśnie w San Leo Dante Alighieri, oczarowany surowym pięknem okolicy, znalazł inspirację do opisania czyśćca w Boskiej komedii. W średniowieczu miasteczko odwiedzał również św. Franciszek z Asyżu (1181/1182–1226), przyjmując dar ziemi pod budowę pierwszego klasztoru franciszkańskiego w regionie (Convento di Sant’Igne).
Jednak największą aurę tajemnicy roztacza sama twierdza. Przez wieki była bastionem obronnym, więzieniem i miejscem kaźni. To właśnie tutaj swoje ostatnie lata życia spędził legendarny włoski awanturnik, alchemik, uzdrowiciel, okultysta i wolnomularz Alessandro di Cagliostro (1743–1795), oskarżony przez inkwizycję o bluźnierstwa, herezję, rozpustę, oszustwa i próbę stworzenia w Państwie Kościelnym lóż masońskich. Legenda głosi, że do dziś jego duch błąka się po zamkowych murach, a w nocy można usłyszeć szepty i ciche kroki na kamiennych korytarzach.
Najbardziej niezwykłe ośrodki termalne w Emilii-Romanii
Do najbardziej prestiżowych ośrodków, położonych wśród wzgórz Parmy, należy Terme di Salsomaggiore. Jego wysoko zmineralizowane wody solankowe są bogate w jod, brom i siarkę, a historyczny kompleks, przypominający uzdrowiska z okresu belle époque (przełomu XIX i XX w.), zapewnia ekskluzywne terapie odmładzające i detoksykujące.
Nieopodal Forlì znajdują się Terme di Castrocaro, znane jako „wody młodości”. Elegancka architektura w stylu art déco oraz lecznicze źródła siarkowe i pokłady borowiny przyciągają miłośników terapii anti-aging (przeciwstarzeniowej) oraz relaksacyjnych rytuałów spa.
W samym sercu malowniczych wzgórz regionu, w prowincji Rawenna, leżą Terme di Riolo, które łączą tradycję z nowoczesnością. Oferują m.in. inhalacje solankowe, hydroterapię oraz kąpiele błotne w historycznych wnętrzach. Zupełnie inne doświadczenia czekają w Riminiterme, nadmorskim kompleksie, zapewniającym harmonię zdrowia i dobrego samopoczucia. Tutejsze wody termalne łączą się z dobroczynnym działaniem jodu i alg morskich, gwarantując regenerację w otoczeniu złocistych plaż Morza Adriatyckiego.
Dla tych, którzy szukają kameralnego azylu, idealnym miejscem są Terme della Salvarola, położone wśród urokliwych winnic Modeny. Ich wody siarkowe i błoto termalne oferują kompleksową odbudowę organizmu, a zabiegi na bazie winogron (winoterapia) łączą wellness z bogactwem regionalnych tradycji.
Wyjątkowym miejscem są także Terme Santa Agnese, usytuowane w malowniczym, blisko 6-tysięcznym miasteczku Bagno di Romagna. Ich gorące źródła, wykorzystywane już z powodzeniem w czasach rzymskich, znane są ze swoich właściwości terapeutycznych, szczególnie pomocnych w leczeniu schorzeń reumatycznych i układu oddechowego. Kompleks oferuje również elegancką strefę wellness z basenami termalnymi, grotą parową i zabiegami inspirowanymi dawnymi rytuałami uzdrowiskowymi.
Jak więc wyraźnie widać, Emilia-Romania posiada odpowiednie zdolności do leczenia duszy, ciała i umysłu, naprawiania relacji i przywracania uśmiechu. Jeśli jesteście gotowi na przygodę pełną smaków, dźwięków i piękna, zapraszam do tego wspaniałego regionu w północnych Włoszech.
