MAGDALENA WALCZUK
Fundacja Terra Brasilis
FOT. FOZDOIGUACUDESTINODOMUNDO.COM.BR
<< „Deus é brasileiro”, czyli „Bóg jest Brazylijczykiem” – stwierdzenie to słyszałam z ust wielu mieszkańców Brazylii. Większość z osób, które kiedykolwiek miały okazję postawić stopę na brazylijskiej ziemi, zgodzi się z nim bez wahania. Bez wątpienia kraj ten został hojnie obdarzony przez Stwórcę: zachwyca bogactwem i niezwykłością przyrody, odurza tropikalnymi smakami i zapachami, urzeka niesamowitą różnorodnością, wybuchową mieszanką kultur, intryguje kontrastami i niejednoznacznością. Naprawdę nietrudno zakochać się w Brazylii. Jak prawdziwa kobieta, powoli odsłania przed nami swoje tajemnice i nie przestaje kusić tym, co jeszcze pozostało do odkrycia. Niechętnie poddaje się prostym definicjom. Nie wierzcie temu, kto twierdzi, że zdołał ją zrozumieć i poznać jej wszystkie sekrety. >>
Największe państwo Ameryki Południowej, zajmujące prawie połowę terytorium tego kontynentu (ponad 8,5 mln km²!), powstało ze zderzenia trzech zupełnie odmiennych kręgów kulturowych. Rdzenni mieszkańcy, Indianie należący głównie do grup etnicznych Tupi, Guaraní, Gê i Arawak, mimo iż przegrali w starciu z europejskimi kolonizatorami i obecnie stanowią niewielki ułamek społeczeństwa brazylijskiego, wywarli istotny wpływ na dzisiejsze oblicze Brazylii, zauważalny choćby w języku, wzorcach estetycznych, stylu życia, zwyczajach religijnych i kulinarnych czy też medycynie naturalnej. Europejczycy, przede wszystkim Portugalczycy, uważani za odkrywców tych ziem, począwszy od XVI w., stopniowo opanowywali cały obszar współczesnego kraju. Kolonia oderwała się od korony portugalskiej ostatecznie w 1822 r. i przyjęła nazwę Cesarstwa Brazylii. Niedługo po odkryciu tego zakątka świata zaczęto tu sprowadzać niewolników z Afryki. Na ich morderczej pracy wyrosła potęga kolonialnej, a następnie imperialnej Brazylii. Trudno wyobrazić sobie tutejszą kulturę bez wpływów afrykańskich, które, chociaż pogardzane, a nawet zwalczane przez wieki, w znacznym stopniu ją ukształtowały. Samba, słynne karnawały w Rio de Janeiro i Salvadorze, sztuka walki capoeira czy uważana za narodową potrawę feijoada (gulasz z czarnej fasoli i różnych gatunków mięsa) to tylko niektóre przykłady oddziaływania kulturowej spuścizny Czarnego Lądu.
W tym rozległym kraju przez kilkaset lat przenikały się elementy kultur trzech kontynentów. Powstała w ten sposób wielokulturowa mieszanka postrzegana jest dziś jako esencja brazylijskości. Znajdziemy ją w twarzach Brazylijczyków, których łączy poczucie tożsamości narodowej silniejsze od różnic regionalnych, a także język portugalski, wyodrębniający Brazylię spośród pozostałych hiszpańskojęzycznych państw Ameryki Łacińskiej.
Roztańczone miasto
Wielu przybyszy zaczyna swoją podróż po Brazylii od Rio de Janeiro. Nawet jeśli nie wypuścili się za daleko poza granice Cidade Maravilhosa (port. Cudownego Miasta), jak zwykło się je nazywać, można uznać, że poznali kwintesencję brazylijskości. Na wzniesieniach rozrzuconych wokół zatoki Guanabara, którą wydaje się obejmować ramionami Chrystus Odkupiciel ze wzgórza Corcovado, znajdziemy wszystko to, z czego Brazylia słynie i za co darzy się ją uwielbieniem na świecie: skąpane w słońcu piaszczyste plaże, w tym najsławniejsze Copacabanę i Ipanemę, bary z muzyką na żywo w dzielnicy Lapa rozbrzmiewające rytmem samby oraz – w okresie karnawału – spektakularne, roztańczone pochody na Sambodromie (Sambódromo da Marquês de Sapucaí). Tutaj też spotkamy otwartych, pozytywnie nastawionych do życia mieszkańców Rio, zwanych cariocas. Po wyprawie na Corcovado, gdzie wykupimy również lot helikopterem nad miastem, oraz przejażdżce kolejką na wzgórze Pão de Açúcar (Głowa Cukru), warto zapoznać się z historyczną częścią metropolii, zwiedzić dawny Paço Imperial (Pałac Cesarski – dziś mieści się w nim Museu Nacional, czyli Muzeum Narodowe), zabytkowe kościoły, współczesną Katedrę św. Sebastiana (Catedral de São Sebastião do Rio de Janeiro) w kształcie piramidy czy poznać bogate kolekcje muzeów. Godne polecenia są również słynny stadion Maracanã, Jardim Botânico (Ogród Botaniczny) oraz Cidade do Samba (Miasto Samby) – ogromny magazyn, w którym najsłynniejsze szkoły samby udostępniają zwiedzającym wybrane makiety i stroje wykorzystane podczas parad karnawałowych.
FOT. RIOTUR
Najsłynniejszymi dzielnicami Rio są Copacabana, Leblon, Ipanema, Botafogo i Flamengo
Rio to miasto o niezwykle inspirującej atmosferze, ukochane i opiewane przez wielu twórców. Jednym ze zjawisk, które narodziło się w środowisku miejscowej artystycznej bohemy, aby potem podbić serca muzyków i melomanów na całym świecie, jest bossa nova. W latach 50. XX w. artyści zainspirowani jazzem stworzyli zupełnie nowy styl w muzyce brazylijskiej: wyrafinowaną harmonicznie i opatrzoną poetyckimi tekstami, subtelniejszą wersję samby. W ten sposób afrykańskie rytmy, uważane początkowo za barbarzyńskie, zostały w końcu docenione i wchłonięte przez główny nurt muzyczny, żeby następnie rozpocząć światową karierę.
FOT. RIOTUR
Rio de Janeiro – Cidade do Samba
Z drugiej strony, Rio de Janeiro to również miejsce, gdzie nie da się nie zauważyć problemów, z którymi boryka się dzisiejsza Brazylia. Rozrzucone na wzgórzach favelas – dzielnice nędzy, wiadomości o kradzieżach i napadach z bronią w ręku, bezdomne dzieci na ulicach czy trudności komunikacyjne także składają się na obraz tego miasta. Trzeba jednak przyznać, że władze dwoją się i troją, aby uporać się przynajmniej z częścią kłopotów przed dwoma wielkimi wydarzeniami, które się tu odbędą: Mistrzostwami Świata w Piłce Nożnej w 2014 r. oraz Letnimi Igrzyskami Olimpijskimi w 2016 r. Postęp inwestycji związanych z modernizacją starych obiektów sportowych i budową nowych można na bieżąco śledzić na specjalnych portalach informacyjnych. Jednym z projektów, wprowadzonych w ostatnich latach przez organy państwowe, jest także program stopniowej integracji faveli z pozostałymi dzielnicami metropolii. Dotychczasowe efekty napawają optymizmem. Wiele z tych dotychczasowych obszarów nędzy udało się wyrwać spod kontroli gangów narkotykowych i zmodernizować, aby zapewnić godne warunki życia ich mieszkańcom. Już w najbliższe wakacje Rio będzie miało okazję sprawdzić stopień swojego przygotowania podczas Pucharu Konfederacji w Piłce Nożnej (czerwiec) i Światowych Dni Młodzieży (lipiec).
Z miasta na wakacje
Zmęczeni zgiełkiem wielkiej metropolii turyści mogą pójść śladem cariocas i udać się na wypoczynek do jednego z pobliskich kurortów rozrzuconych nad brzegiem Atlantyku. Najbardziej znane wśród nich to leżące na północ Armação dosBúzios i na południe Angra dos Reis, które posiadają też bogatą ofertę dla miłośników sportów wodnych. Miejscem obdarzonym niepowtarzalną aurą jest Ilha Grande (Wielka Wyspa), niewielka wyspa oddalona o ok. 3 godz. drogi od Rio. Jej rajskiego klimatu nie zakłócają odgłosy silników samochodowych, ponieważ obowiązuje tutaj ruch pieszy. Wszelkie towary rozwozi się za pomocą pchanych ręcznie wózków. Lokalne restauracje zachęcają do skosztowania potraw ze świeżych ryb i owoców morza, wśród których na szczególną uwagę zasługuje moqueca (porcje ryby lub krewetki duszone z pomidorami i cebulą z dodatkiem mleka kokosowego).
Kolibry pijące wodę z kwiecistych poidełek, wędrujące piaszczystymi deptakami kraby, uroczyska o romantycznych nazwach, takich jak Praia do Amor (Plaża Miłości), sprawiają, że trudno uwierzyć, iż do lat 90. XX w. na wyspie istniało więzienie dla najniebezpieczniejszych przestępców (m.in. członków organizacji kryminalnej Comando Vermelho, czyli Czerwone Komando). Jego pozostałości można oglądać do dzisiaj w części lądu najbardziej wysuniętej w stronę oceanu. O tożsamości więźniów i ich spektakularnych ucieczkach wciąż krążą legendy.
Minas Gerais i mistrz modernizmu
Nieco dalej na północ od Rio de Janeiro znajdziemy kolonialne miasteczka stanu Minas Gerais, których lata świetności przypadły na okres intensywnego wydobycia złota i kamieni szlachetnych (XVIII w.). Przechadzając się urokliwymi, często stromymi uliczkami miejscowości o nazwach: Ouro Preto (Czarne Złoto), Diamantina czy São João del Rei, co rusz napotykamy na pełne przepychu kościoły – perły brazylijskiej architektury barokowej. Zobaczymy w nich m.in. rzeźby słynnego Aleijadinho (1730 lub 1738–1814), który obdarzał figury świętych rysami osób ze swojego otoczenia, nadając im lokalny koloryt. Niektórzy uważają go za najwybitniejszego przedstawiciela południowoamerykańskiego baroku.
Stan Minas Gerais słynie ze specyficznych zwyczajów, słownictwa i wymowy, a także niezmiernie smacznej kuchni, zawierającej np. specjały z suszoną wołowiną, wspaniałe sery i likiery, desery z kandyzowanych owoców oraz serowe bułeczki wyrabiane z mąki z manioku – pão de queijo. Receptura tych ostatnich powstała podobno tutaj, choć znają ją dziś w każdym zakątku Brazylii. Stolicą stanu jest Belo Horizonte, trzecie co do wielkości miasto kraju. Na zainteresowanie zasługuje w nim kompleks kulturalno-wypoczynkowy Pampulha, jeden z większych projektów Oskara Niemeyera (1907–2012).
Gdy wspominamy nazwisko tego najsłynniejszego brazylijskiego architekta, zmarłego w grudniu ubiegłego roku tuż przed swoimi 105. urodzinami, nasze myśli biegną zaraz ku Brasílii. Dzisiejszą stolicę państwa wzniesiono od podstaw w ciągu kilku lat na płaskowyżu Wyżyny Brazylijskiej za prezydentury Juscelina Kubitscheka de Oliveiry (1956–1961). To najważniejsze dzieło architektury modernistycznej powstało dzięki pracy zespołu projektantów, któremu przewodzili właśnie Oskar Niemeyer i urbanista Lúcio Costa (1902–1998). Do dziś miasto zbudowane na planie lecącego ptaka nad sztucznie utworzonym jeziorem Paranoá nie przestaje budzić skrajnych uczuć – ma swoich zajadłych krytyków, ale i zagorzałych wielbicieli. Jednak choć funkcjonalność architektury Niemeyera, np. siedziby parlamentu i rządu, rezydencji prezydenta Palácio da Alvorada (Pałacu Jutrzenki), budynków Sądu Najwyższego, Teatro Nacional Cláudio Santoro (Teatru Narodowego Cláudia Santoro), Biblioteki Narodowej czy Catedral Metropolitana de Nossa Senhora Aparecida (Katedry Metropolitalnej Matki Boskiej z Aparecidy), może wydawać się dyskusyjna, jego dzieła wyglądają bez wątpienia imponująco i oryginalnie na tle błękitnego nieba.
Biznesmeni i imigranci
Przeniesienie stolicy w głąb kraju miało na celu pobudzenie rozwoju brazylijskiego interioru, co nie do końca się udało. Pod względem gospodarczym i kulturalnym to nadal metropolie południowo-wschodniego wybrzeża grają wiodącą rolę. São Paulo – największe miasto Ameryki Południowej, liczące niemal 11,5 mln mieszkańców, stało się ważnym centrum nie tylko dla lokalnego, ale i dla światowego biznesu. Rosnące notowania ekonomiczne Brazylii w ostatnich latach skłoniły wielkie międzynarodowe koncerny do przenoszenia tutaj swoich południowoamerykańskich siedzib. Nie zniechęciły ich nawet kosmiczne ceny nieruchomości i koszmarne korki. Aby uniknąć tych ostatnich, a także dla zwiększenia bezpieczeństwa, niektórzy przedsiębiorcy przemieszczają się po tej metropolii prywatnymi helikopterami.
Przy najsłynniejszej ulicy São Paulo – Avenida Paulista, ulokowały się najważniejsze instytucje finansowe i banki. To także raj dla miłośników zakupów. Znajdą tu oni luksusowe produkty brazylijskich i światowych projektantów. Polecam zwłaszcza odwiedzić historyczną część miasta oraz zapoznać się z przebogatą ofertą kulturalną (wyróżnić należy Museu de Arte Contemporânea da Universidade de São Paulo – Muzeum Sztuki Współczesnej Uniwersytetu w São Paulo) i kulinarną, w której za sprawą licznych imigrantów (m.in. dużej kolonii japońskiej) odkryjemy smaki z całego świata.
Region najmocniej naznaczony obecnością przybyszów z Europy, napływających masowo na przełomie XIX i XX w., stanowi południe Brazylii. Widać tutaj przede wszystkim wpływy włoskie i niemieckie, jednak w stanach Paraná, Rio Grande do Sul czy Santa Catarina nietrudno natrafić na polsko brzmiące nazwiska czy restauracje serwujące dania z naszej kuchni, grupy tańca ludowego, a nawet skansen z typowymi zabudowaniami z kraju nad Wisłą.
Na tradycje europejskie nakłada się na południu państwa cultura gaúcha, mająca swoje źródło w stylu życia wędrownych poganiaczy bydła z pogranicza Brazylii, Argentyny i Urugwaju. To stąd pochodzi zwyczaj picia naparu yerba mate (przygotowywanego z suszonych liści ostrokrzewu paragwajskiego), zwanego tu chimarrão lub tereré (z dodatkiem zimnej wody), a także sposób przyrządzania churrasco – grillowanego mięsa, zwłaszcza wołowego, serwowanego wprost z rożna, które podbiło podniebienia wszystkich Brazylijczyków.
Cuda natury
Na pograniczu Brazylii i Argentyny leży grupa ok. 275 Wodospadów Iguaçu – Cataratas do Iguaçu, wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Ich widowiskowość nie ma sobie równych na całym świecie, a można je zwiedzać zarówno od strony brazylijskiej, jak i argentyńskiej. Mówi się, że pierwsza dama USA Eleonora Roosevelt podczas podziwiania tego wodnego spektaklu rozgrywającego się przed jej oczami wydała okrzyk: Biedna Niagara!. Warto podkreślić, iż w granicach Brazylii znajdują się również inne spektakularne wodospady, np. w Parque Nacional da Chapada dos Veadeiros – Parku Narodowym Chapada dos Veadeiros (ok. 200 km na północ od stolicy), a także w Parque Nacional da Chapada Diamantina – Parku Narodowym Chapada Diamantina (północno-wschodnia część stanu Bahia). Kąpiel u stóp jednej z setki kaskad lub w gorących źródłach, wędrówki z lokalnym przewodnikiem wśród cudownych okoliczności przyrody, a następnie odpoczynek w hamaku w urokliwych pousadas (port. pensjonatach) na długo zapiszą się w naszej pamięci.
FOT. FOZDOIGUACUDESTINODOMUND.COM.BR
Rajem dla miłośników wypoczynku na łonie dziewiczej natury będzie bezkresna równina Pantanal, której terytorium obejmuje stany Mato Grosso i Mato Grosso do Sul, wschodnią Boliwię i północno-wschodni Paragwaj. Pantanal oznacza po portugalsku bagnisty teren. Nazwa nie jest przypadkowa, bowiem obszar ten to w dużej części nizina zalewana regularnie wodami rzeki Paragwaj i jej dopływów, co stwarza idealne warunki dla rozwoju flory i fauny. Papugi ary, tukany, kolibry (najmniejsze ważące jedynie 2 g!), ibisy i czaple, kajmany, anakondy, jaguary, mrówkojady wielkie, wilki grzywiaste, tapiry, pancerniki olbrzymie, kapibary, liczne gatunki ryb, wśród nich osławione piranie, oraz barwne chmary motyli – różnorodność królestwa zwierząt wydaje się tu nie mieć sobie równych. Natomiast Bonito (port. Piękny) w Mato Grosso do Sul, gdzie wapienne skały i groty zalewa kryształowo czysta woda o turkusowym kolorze, usatysfakcjonuje szczególnie amatorów nurkowania i wspinaczki skałkowej.
FOT. NATURAL ECOTOURS (NATURECO)
Pantanal – największe mokradło i prawdopodobnie najbogatszy ekosystem na świecie
Amazońskie przygody
O bogactwie przyrodniczym Amazonii, zajmującej prawie połowę powierzchni państwa, nikogo nie trzeba przekonywać. Oprócz mieszkańców Pantanalu, spotkać tutaj można cały szereg przedstawicieli innych unikalnych gatunków, często zagrożonych wyginięciem. Ciekawość budzą przede wszystkim węgorze elektryczne, leniwce, żabki Scinax perereca (ich wydzieliny używane są w medycynie tradycyjnej) czyinie (różowe delfiny słodkowodne), które według legendy zmieniają się w przystojnych uwodzicieli dziewcząt, sprawców panieńskich i pozamałżeńskich ciąż. W regionie tym dojrzewają też niezwykłe owoce drzew graviola, cupuaçu, guaraná i palmy açaí.
Miejscowe agencje turystyczne prześcigają się w pomysłach na zapewnienie turystom bliskiego kontaktu z naturą i niezapomnianych wrażeń. Dlatego ich oferty zawierają szeroki wachlarz propozycji: od noclegów w bungalowach w środku dżungli, wycieczek po rozlewiskach lasu deszczowego, łowienia ryb i obserwacji kajmanów, rejsu majestatyczną Amazonką, po wyprawy survivalowe, wizyty w parkach linowych, spływy rwącą rzeką lub eksplorację jaskiń. Choć upał i wysoka wilgotność bywają tu ciężkie do zniesienia, ten rejon, tak ważny dla ekosystemu i przyszłości naszej planety, przyciąga poszukiwaczy przygód z wielką siłą.
Manaus, stolica brazylijskiego stanu Amazonas, swoje lata świetności przeżywała w czasie tzw. boomu kauczukowego, którego szczyt przypadł na przełom XIX i XX w. Jego symbolem jest pełen przepychu gmach Teatro Amazonas, gdzie od 1996 r. odbywa się co roku w maju międzynarodowy festiwal opery. Na każdym kroku natkniemy się w tym mieście także na wpływy indiańskie. W zabytkowych zabudowaniach targu miejskiego znajdziemy rośliny i zioła o leczniczych i magicznych właściwościach, ozdoby z nasion i piór czy miejscowe przysmaki. W restauracjach królują dania ze świeżo złowionych ryb, wśród których największą popularnością cieszy się tucunaré (rodzaj Cichla).
Słoneczny brzeg oceanu
Czym byłaby Brazylia bez swoich skąpanych w słońcu plaż? Jej wybrzeże o długości ponad 7 tys. km stanowi raj dla amatorów sportów wodnych, w tym wind- i kitesurfingu. Najbardziej znane plaże zlokalizowane są w północno-wschodnim regionie Nordeste. W Lençóis w stanie Maranhão i w niedalekiej Jijoca de Jericoacoara w stanie Ceará ocean wdziera się między złociste wydmy. Nazwa tej drugiej miejscowości pochodzi z języka tupi i oznacza „siedlisko żółwi morskich”, które upodobały sobie to oddalone od cywilizacji miejsce, gdzie człowiek dotrzeć może jedynie pojazdami z napędem na 4 koła. Nadatlantyckie kurorty Fortaleza, Beberibe, Natal, Maceió czy Ipojuca oraz wyspy Itaparica, Tinharé i położony dalej w głąb oceanu archipelag Fernando de Noronha zaskarbiły sobie już dawno sympatię turystów z całego świata. Ciągnące się kilometrami plaże o drobnym piasku porośnięte palmami kokosowymi, urocze laguny i niezwykłe formacje skalne czynią Brazylię wymarzonym celem wyjazdów wakacyjnych. W upalny dzień najlepiej w tych stronach ugasić pragnienie mlekiem ze zmrożonego kokosa, którego sprzedawca rozłupuje maczetą kilkoma wprawnymi ruchami, lub sokiem świeżo wyciskanym z owoców. Smak wygrzanych w brazylijskim słońcu mango, marakui czy papai nie ma sobie równych.
Wybrzeże regionu Nordeste jawi się jako tropikalny raj, natomiast jego interior budzi raczej nieco odmienne skojarzenia. Ten rozległy półpustynny obszar, zwany sertão, bardzo często nawiedzany przez susze, charakteryzuje się niekorzystnymi dla człowieka warunkami, które wpłynęły na rozwój niezwykle specyficznej kultury i mentalności jego mieszkańców. To tutaj powstało forró, gatunek muzyczny i taneczny, rozsławiony przez Luísa Gonzagę (1912–1989), tzw. króla baião (podstawowego rytmu w forró), w całej Brazylii. Dużą popularność zyskał on w środowisku studenckim, gdzie rozwinął się nowy typ tańca (forró universitário), który ruszył już na podbój Europy. Sertão słynie też z głębokiej, mistycznej religijności, dlatego znajdziemy na tym terenie wielką liczbę rozmaitych miejsc kultu, jak np. słynna kaplica w naturalnej grocie w Bom Jesus da Lapa (stan Bahia).
FOT. DIVULGACAO/SECRETARIA DO TURISMO DO CEARA
Pedra Furada, wysoka na niemal 5 m skała na plaży – jeden z symboli uroczej Jericoacoary
Bogata kultura tego regionu widoczna jest również w jednym z najbardziej znaczących jego miast – Recife. Nazywa się je niekiedy „brazylijską Wenecją” ze względu na malownicze położenie na wyspach u ujścia rzek Beberibe i Capibaribe. Odbywa się w nim jeden z najciekawszych karnawałów ulicznych świata, którego centralną część stanowi Galo da Madrugada – pochód za gigantyczną figurą koguta. Tu również, jak i w sąsiednim mieście Olinda, będącym perłą architektury kolonialnej, kultywuje się tradycje frevo (widowiskowego, żywego tańca z elementami akrobacji z kolorową parasolką) i maracatu (roztańczonego orszaku królewskiego łączącego elementy religijne i świeckie, niezwykłego przykładu synkretyzmu kultury indiańskiej, europejskiej i afrykańskiej).
W zatoce odkrywców
Nieco na południe, nad Baía de Todos os Santos (Zatoką Wszystkich Świętych), leży pierwsza stolica kraju – Salvador da Bahia, gdzie najmocniej widoczne są związki Brazylii z Afryką. Potwierdzają je wygląd i sposób ubierania się mieszkańców miasta, kuchnia, w której pełno afrykańskich elementów (słynny olej palmowy nadający potrawom charakterystyczny smak), a także wszechobecne symbole odwołujące się do afrobrazylijskich wierzeń i tradycji, jak miejsca kultu animistycznej religii afroamerykańskiej candomblé, wróżby z muszli, baiana – strój kobiecy z charakterystycznym turbanem i kilkoma warstwami spódnic, czy capoeira– sztuka walki łącząca elementy taneczne, akrobatyczne, muzyczne i rytualne. Za kolebkę tej ostatniej uważa się właśnie Salvador, będący obecnie prawdziwą mekką capoeiristas z całego świata. Na tutejszy huczny karnawał, podczas którego tłumy bawią się przy muzyce na żywo na ulicach miasta, rokrocznie ściągają setki tysięcy turystów. Salvadorska starówka z czasów kolonialnych, zwana Pelourinho, jest natomiast scenerią tradycyjnych afrobrazylijskich batucadas, czyli pochodów przy akompaniamencie instrumentów perkusyjnych. Wybijany przez nie radosny rytm sprawia, że nogi same zaczynają tańczyć. Z dawnej stolicy i jej okolic pochodzi wielu słynnych brazylijskich muzyków, m.in. Gilberto Gil, Maria Bethânia, Caetano Veloso czy królowa stylu axé Ivete Sangalo.
Naszą podróż kończymy na południe od Salvadoru, nieopodal dzisiejszego kurortu Porto Seguro, gdzie 21 kwietnia 1500 r. wraz z przybiciem do brzegu floty dowodzonej przez Pedra Álvaresa Cabrala rozpoczęła się nowożytna historia Brazylii, nazwanej przez odkrywców Ziemią Świętego Krzyża (Terra de Santa Cruz). Z całą pewnością ten niesamowity kraj warto odkrywać i to niejeden raz, aby poznawać go kawałek po kawałku i dać się oczarować jego magii.
