Barbara Tekieli
Wielkopolska lubi zaskakiwać, a ma ku temu wiele atutów. Jednym z najważniejszych jest fakt, iż to tutaj narodziła się Polska. Właśnie na tych ziemiach możemy udać się w podróż do korzeni państwa i początków kultury chrześcijańskiej Polaków. Ta pasjonująca wyprawa szlakiem pierwszych Piastów łączy w sobie nie tylko spotkanie z ponad tysiącletnią historią średniowiecznych grodów, monarszych rezydencji, najstarszych katedr i klasztorów, nowoczesnych multimedialnych ekspozycji opowiadających dzieje najstarszej polskiej dynastii, ale też udział w wydarzeniach plenerowych i historycznych inscenizacjach. W tę niezwykłą podróż zabiorą nas w tym roku słowiańscy wojowie – Kajko i Kokosz. Pojawią się oni w najważniejszych miejscach na szlaku, w mediach społecznościowych i punktach informacji turystycznej. To jedna z propozycji Wielkopolskiej Organizacji Turystycznej (WOT) na uatrakcyjnienie Szlaku Piastowskiego, cieszącego się z roku na rok coraz większym zainteresowaniem.
Jeden z najstarszych szlaków turystycznych w Polsce – Szlak Piastowski (www.szlakpiastowski.pl) – to ponad 600 km atrakcji i blisko 60 obiektów w 33 miejscowościach, które stanowią miejsca z ponad tysiącletnią historią (pamiętającą czasy pierwszej polskiej dynastii) i nowoczesne obiekty opowiadające ich dzieje na multimedialnych ekspozycjach. Zwiedzający mają do wyboru dwie trasy położone na terenie dwóch województw: wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. Jedna prowadzi z północy na południe (z Wągrowca do Kalisza), a druga ze wschodu na zachód (z Kowala do Lubinia). Centralny punkt całego szlaku stanowi Gniezno, legendarna pierwsza stolica Polski. Tutaj obie trasy się spotykają.
Szlak Piastowski można zwiedzać na wiele sposobów. Trasę tę pokonamy samochodem, ale równie ciekawym pomysłem jest wybór roweru. Otóż Piastowski Trakt Rowerowy ma 104 km długości i rozpoczyna się nad brzegiem Jeziora Maltańskiego w Poznaniu. Do wielu miejsc dotrzemy też pociągiem, a w tym przypadku dobry wybór stanowi regionalny przewoźnik – Koleje Wielkopolskie.
Historyczną przygodę z Piastami najlepiej zacząć w Poznaniu, 550-tysięcznej stolicy Wielkopolski, bo tu cenne pamiątki z początków polskiej państwowości skrywa Ostrów Tumski, zwany także Wyspą Katedralną. To historyczne centrum Poznania od 2008 r. posiada status Pomnika Historii.
Sala Witraż opowiada o zniszczeniach wojennych i pracy archeologów próbujących odsłonić przeszłość
Brama otwarta na Ostrów
Ostrów Tumski to miejsce silnie związane z początkami miasta oraz całego państwa polskiego. To historyczne centrum Poznania usytuowane na wyspie pomiędzy nurtami Warty i Cybiny. O jego burzliwych dziejach i wielkim znaczeniu, jakie ma dla mieszkańców Poznania i współczesnych Polaków, opowiada Brama Poznania ICHOT – Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego (www.bramapoznania.pl). Dzięki niezwykłej grze świateł, barw i symboli będziemy świadkami chrztu księcia Mieszka I w 966 r. i poznamy wybitne postaci epoki renesansu, burzliwe losy pierwszej katedry i odkryjemy najważniejsze tajemnice Wyspy Katedralnej.
To pierwsze w Polsce na tak wielką skalę centrum interpretacji dziedzictwa. Znalazło ono źródło w rozważaniach amerykańskiego dziennikarza i literata – Freemana Tildena (1883–1980), pioniera w dziedzinie badań nad dziedzictwem naturalnym i kulturowym, który interesował się szczególnie interpretacją dziedzictwa oraz metodyką popularyzacji wiedzy o przeszłości. Brama Poznania znajduje się nad brzegiem Cybiny, w pobliżu ronda Śródka. Śródka to jedna z najstarszych dzielnic stolicy Wielkopolski (do 1800 r. odrębne miasto). Jej nazwa pochodzi od dnia tygodnia – środy. To właśnie wtedy odbywał się w Śródce cotygodniowy targ.
Wkomponowany w okoliczną zieleń kompleks Bramy Poznania ICHOT robi wrażenie od pierwszego wejrzenia. W jego skład wchodzą: modernistyczny budynek główny (prosta bryła z betonu architektonicznego przecięta szklanym atrium) oraz zrewitalizowana Śluza Katedralna, dawny ufortyfikowany obiekt hydrotechniczny Twierdzy Poznań. Oba obiekty łączy przerzucona nad Cybiną szklana kładka. Budynek główny przecina szczelina, w której tle ukazuje się najstarsza polska katedra (od 968 r.) – Bazylika Archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła, położona po drugiej stronie rzeki.
Zwiedzający mają tu do czynienia z dwoma rodzajami ekspozycji. Pierwsza stanowiąca przygotowanie do świadomego zwiedzania Ostrowa Tumskiego, czyli część multimedialna, znajduje się w czterech salach opowiadających dzieje najstarszego polskiego grodu od czasów założenia przez okres chrztu Polski aż do współczesności. Druga to doświadczenie historycznych zabytków w przestrzeni, w której powstały, i zachęcenie turysty do wyruszenia na spotkanie z historią, a także do eksploracji pełnej tajemnic wyspy i niezwykłych miejsc związanych z początkami państwa polskiego. W Bramie Poznania ICHOT bierze początek najpopularniejsza miejska trasa turystyczna – Trakt Królewsko-Cesarski (www.trakt.poznan.pl).
Każda sala ma inne przesłanie (hasło przewodnie) i wprowadza zwiedzających w inny okres historyczny. Zaczynamy więc zwiedzanie od Grodu. Ta interesująca sala pozwala przenieść się do średniowiecznej warowni na Ostrowie Tumskim. Poznajemy zarówno dzieje grodów, które w czasie Mieszka I (ok. 922/945–992) stały się podstawą funkcjonowania państwa pierwszych Piastów, jak i życie codzienne ich mieszkańców. Ujrzymy tutaj m.in. palatium historycznego pierwszego władcy Polan, pierwszą murowaną rezydencję piastowską oraz odnalezione w niej skarby. W sali przeznaczonej dla najmłodszych przez szklane kopuły makiety grodu można zajrzeć do środka, a w Studni Legend poczytać lub posłuchać opowieści związanych z Poznaniem i pierwszymi Piastami. Stąpając po interaktywnej podłodze, zobaczymy z lotu ptaka Ostrów Tumski – zarówno ten sprzed tysiąca lat, jak i ten współczesny.
Kolejna część ekspozycji – sala Woda z hasłem przewodnim Tu Polska wzrastała – skupia się na czasie przełomu, jaki dokonał się w państwie Piastów w wyniku małżeństwa w 965 r. Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą Przemyślidką (ok. 930–977), a także przyjęcia przez niego chrztu. Wchodząc do wnętrza Kolumny Chrztu, możemy razem z księciem przeżyć ten szczególny moment, a w otaczających baptysterium interaktywnych studniach dowiedzieć się, jakie znaczenie miał ten akt dla polskiej kultury.
Na uwagę zasługują także postać pierwszego polskiego biskupa Jordana (zm. ok. 982/984) oraz historia powstania najstarszej katedry w Polsce. Salę zamyka opis momentu założenia miasta Poznania przez księcia Przemysła I (23 kwietnia 1253 r.) oraz rządów jego syna, króla Przemysła II (1257–1296), który zapoczątkował dzieło jednoczenia kraju i sprawił, że wizerunek piastowskiego orła znalazł się w polskim godle.
Trzecia sala, Złota, poświęcona jest okresowi od renesansu – Złotego Wieku Ostrowa Tumskiego – aż do czasów zaborów i budowy Złotej Kaplicy (Kaplicy Królów Polskich), czyli mauzoleum pierwszych władców Polski. Poznajemy tu sylwetkę biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego (1456–1520), humanisty i mecenasa, któremu Wyspa Katedralna zawdzięcza swój największy rozwój przypadający na XVI stulecie oraz założenie Akademii Lubrańskiego, pierwszej uczelni humanistycznej na ziemiach polskich.
Z kolei Warsztat Artysty pozwala zwiedzającym dostrzec szczegóły wybranych dzieł sztuki malarskiej, rzeźbiarskiej i złotniczej. Największe wrażenie robi świetlista instalacja Złotej Kaplicy, dzięki której zobaczymy złocistą kopułę z pocztem polskich świętych, a także sarkofagami Mieszka I i Bolesława Chrobrego (967–1025).
Odtworzona katapulta naturalnych rozmiarów, którą mogą uruchomić zwiedzający Gród Pobiedziska
Multimedialną ekspozycję zamyka sala Witraż, w której główny motyw stanowią wszechobecne witraże. Symbolizują one trudny okres wojenny i zniszczenia, jakie miały miejsce na Ostrowie Tumskim. Witraż w tym przypadku jest również symbolem żmudnej pracy archeologów, którzy prowadzili i w dalszym ciągu prowadzą badania na Wyspie Katedralnej, odkrywając kolejne skarby tego niezwykłego miejsca. Szczególne zasługi w tym zakresie przypisuje się prof. Józefowi Kostrzewskiemu (1885–1969). W latach 30. XX w. odkrył on wały grodu Mieszka I, pozostałości romańskiej katedry i grobowców piastowskich. Wielkie zasługi położyła też tutaj prof. Hanna Kóčka-Krenz. W 1999 r. udało się jej odsłonić rezydencję pierwszych Piastów, tzw. Palatium Mieszka I.
Ekspozycja Bramy Poznania ICHOT została tak zaprojektowana, żeby przygotować zwiedzających do samodzielnego poszukiwania śladów przeszłości i ich interpretacji w przestrzeni Ostrowa Tumskiego. Jest ona kompatybilna z ofertą programową obiektu, a także zajęciami i warsztatami edukacyjnymi. Zarówno ekspozycję, jak i historyczną przestrzeń Wyspy Katedralnej można również zwiedzać samodzielnie z audioprzewodnikiem, dostępnym w ośmiu wersjach językowych.
Liczne wydarzenia proponowane nad pobliską Cybiną, Eksperymentalny Ogród Dziedzictwa, koncerty, warsztaty proekologiczne dla najmłodszych i seniorów stanowią jeden z elementów interpretacji lokalnego dziedzictwa. Nie mniej interesującą propozycją są organizowane kilka razy w roku w zabytkowym budynku Śluzy Katedralnej (www.galeriasluza.pl) tematyczne wystawy czasowe związane z ideą centrum interpretacji dziedzictwa. Hasło przyświecające Galerii Śluza to: To, co istotne. Miasto, ludzie, środowisko. Ciekawe rozwiązanie stanowi też wspólny bilet do obiektów znajdujących się na Wyspie Katedralnej, łączący zwiedzanie Bramy Poznania ICHOT z Rezerwatem Archeologicznym Genius loci i Muzeum Archidiecezjalnym, a także propozycja happy hours umożliwiająca zakupienie wejściówki o 50 proc. tańszej w ostatniej godzinie zwiedzania.
Wyspa tajemnic
Poznański Ostrów Tumski to nie tylko zachwycający zakątek miasta, lecz również niezwykły podziemny świat, eksplorowany przez wiele pokoleń archeologów. Dzięki badaniom prowadzonym tu od 1938 r. poznano przede wszystkim dzieje najbardziej okazałego grodu Mieszka I oraz skalę przedsięwzięcia, jakim była budowa w X w. państwa polskiego, a także roli, jaką odegrał w tym procesie najstarszy Poznań.
Pamięci tej przeszłości poświęcono tutaj wiele obiektów i miejsc ekspozycji. W centrum wyspy króluje najstarsza polska katedra – Bazylika Archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Jej początki datowane są na lata 80. X stulecia i sięgają rządów biskupa Ungera (zm. 1012 r.). To tu spoczęli po śmierci pierwsi władcy Polski – Mieszko I i Bolesław Chrobry. Ich grobowce można obejrzeć w podziemiach świątyni. Stąd pochodzi także tzw. miecz św. Piotra, który uważa się za pierwszy zabytek chrześcijańskiej Polski. Tuż obok wznosi się niepozorny gotycki kościół o niezwykłej historii. Jest on żywą pamiątką pochodzącą z czasów, kiedy gród poznański rozbudowano do imponujących rozmiarów, a w jego głównej części Mieszko I postawił rezydencję książęcą, palatium – pierwszą kamienną budowlę pałacowo-sakralną na ziemiach polskich. Wybudowana przy pałacu kaplica, zgodnie z najnowszymi badaniami Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, uchodzi dziś za najstarszy chrześcijański gmach w Polsce, wzniesiony na krótko przed przyjęciem przez księcia Mieszka I chrztu. Dzisiejszy zabytkowy gotycki Kościół Najświętszej Marii Panny jest jej kontynuatorem, a zatem to również najstarszy kościół mariacki. Kamienne relikty pierwotnej budowli drzemią obecnie niespełna dwa metry pod ziemią. Możemy podziwiać imponujący zarys pałacu w postaci szklanej instalacji z nocnymi iluminacjami, którą zatytułowano Duch Palatium. To efekt współpracy wrocławskiej pracowni Archiglass, Rezerwatu Archeologicznego Genius loci i Pracowni Projektowej J.P. Woźny. Duch Palatium stanowi dumę poznaniaków i jest laureatem prestiżowych międzynarodowych nagród w zakresie sztuki i architektury. W 2022 r. w konkursie CODAawards został uznany za najlepszą realizację artystyczną w przestrzeni publicznej na świecie.
Wyspa Katedralna to skupisko historycznych atrakcji turystycznych prezentowanych z zastosowaniem najnowocześniejszych technologii. Można tu odbyć wirtualną podróż w czasie, a to dzięki specjalnym urządzeniom VR (Virtual Reality) przenoszącym zwiedzających do XI i XVI w. Spacer spokojnymi uliczkami biegnącymi po dwukilometrowym śladzie dawnej korony wałów grodu poznańskiego przerywa intrygująca konstrukcja na ul. ks. Ignacego Posadzego – stalowa rzeźba. Wyrasta ona znienacka i spina ogromnymi ramionami dwie przeciwległe strony alejki. Jej kształt, drewniane okładziny tysiącletnich dębów, delikatne refleksy światła rysują na tumskim niebie zarys i potęgę dawnych fortyfikacji. Projekt autorstwa Łukasza Gruszczyńskiego zatytułowany Przekrój P(p)oznania skłania do refleksji. Jedna z podstaw rzeźby prowadzi wprost pod ziemię, wtapiając się w szklaną fasadę Rezerwatu Archeologicznego Genius loci – nowoczesnego muzeum, będącego placówką Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. To jedyny taki obiekt w Europie, stanowi swoisty klosz chroniący relikty tysiącletnich fortyfikacji drewniano-ziemnych wzniesionych ok. 980 r. na Wyspie Katedralnej z inicjatywy Mieszka I i zachowanych w miejscu ich odkrycia. Imponujące dębowe konstrukcje są dziełem inżynierii średniowiecznej oraz głównym bohaterem tutejszej ekspozycji. Pod przeszkloną podłogą wyłaniają się też pozostałości innego obwarowania – muru obronnego biskupa Jana Lubrańskiego.
Najstarsza historia tego miejsca jest opowiedziana dzięki zastosowaniu atrakcyjnych multimediów, takich jak filmy, prezentacje, video mappingi i hologramy 3D. Te ostatnie prezentują zarówno zawiłości konstrukcyjne wałów, do których wzniesienia zużyto ponad 28 tys. dębowych pni, jak i twarze budowniczych. Dzięki dobrze zachowanym szczątkom kostnym pozyskanym podczas badań cmentarza grodowego naukowcy odtworzyli wygląd ludzi żyjących w grodzie poznańskim za czasów pierwszych Piastów. W efekcie tego zwiedzający mogą oglądać holograficzną galerię przodków – pierwszych poznaniaków.
Wnętrze obiektu utrzymano w surowej stylistyce betonu i szkła, aby nie odciągać uwagi od najważniejszych elementów, jakimi są zabytki archeologiczne pochodzące z badań prowadzonych na Wyspie Katedralnej, czyli relikty przeszłości, oglądane poziomami kolejnych warstw chronologicznych. Budynek muzeum został zaprojektowany w nowoczesny sposób przez poznańską pracownię projektową Toya Design. Pod względem architektonicznym tworzy wrażenie przekrojowości i przenikania się warstw. Ekspozycja prezentowana jest na trzech poziomach, tworząc przestrzeń, którą się zwiedza, przechodząc od czasów najmłodszych do najstarszych. Z kolei w plenerze obiektu urządzono specjalne miejsca do odpoczynku i zabawy dla najmłodszych z archeologiczną piaskownicą.
Rezerwat Archeologiczny Genius loci od 11 lat tworzy grono archeologów, którzy prowadzą badania oraz codziennie towarzyszą gościom odwiedzającym obiekt, objaśniając jego tajemnice. Można go zwiedzać też indywidualnie dzięki audioprzewodnikom dostępnym w pięciu wersjach językowych. Dużą popularnością cieszą się organizowane tu lekcje muzealne, zajęcia tematyczne, warsztaty i projekty edukacyjne, w tym najpopularniejszy z nich cykl całorocznych spotkań prowadzonych pod tytułem „Akademia Genius loci”. Poza tym to także miejsce interesujących wystaw oraz projektów, w których czynny udział biorą liczni zwiedzający.
W średniowiecznym grodzie
Mniej więcej w połowie drogi między Poznaniem a Gnieznem znajduje się jedna z najciekawszych atrakcji na Szlaku Piastowskim – Gród Pobiedziska, leżący na obrzeżach miasta Pobiedziska (www.grodpobiedziska.pl). Jak głosi legenda, nazwa pochodzi od słowa pobieda, co w języku starosłowiańskim oznacza „zwycięstwo”. Podobno w 1047 r. doszło w okolicy do bitwy pomiędzy księciem piastowskim i władcą Polski Kazimierzem Odnowicielem (1016–1058) a zbuntowanym namiestnikiem Mazowsza Miecławem (Masławem). Na cześć swojego zwycięstwa Kazimierz Odnowiciel nadał pobliskiej niewielkiej osadzie nazwę Pobiedziska. Prawa miejskie przyznał jej w 1257 r. książę wielkopolski Przemysł I (1220/1221–1257). Mieściła się tutaj jedna z jego rezydencji. Na czasy Kazimierza Wielkiego (1310–1370) przypada największy rozkwit miejscowości, która znajdowała się na szlaku pieszych pielgrzymek do grobowca św. Wojciecha w Gnieźnie i grobów pierwszych Piastów w Poznaniu. Wielokrotnie gościł tu król Władysław Jagiełło (ok. 1352/1362–1434).
Wczesnośredniowieczny gród wiernie oddaje wygląd budowli obronnych z czasów pierwszych Piastów. To miejsce, w którym nie tylko przeniesiemy się w czasie, ale też poznamy dawne zwyczaje, uczestnicząc w zabawach edukacyjnych, które są mocną, wielokrotnie nagradzaną stroną tego obiektu. Będzie tutaj także nie lada okazja do przetestowania maszyn oblężniczych naturalnej wielkości. Gród otacza fosa, nad którą przerzucono most, a wejście do niego stanowi brama z wieżą obserwacyjną. Dzieje powstania tego niezwykłego obiektu najlepiej przedstawi jego pomysłodawca – Bartosz Styszyński, piastujący obecnie tytuł komesa Grodu Pobiedziska.
Wiernie odtworzone repliki średniowiecznych machin oblężniczych aż kuszą, żeby je uruchomić. Jednymi z największych atrakcji ekspozycji są potężna kusza wałowa oraz katapulta z 6-metrowym trebuszem pierrière, miotająca kamienne pociski do 200 m. Gród Pobiedziska stanowi jedyne miejsce na świecie, gdzie zwiedzający mają niepowtarzalną okazję własnoręcznie uruchomić taką maszynę. Pod okiem instruktorów możemy przetestować kilka unikatowych eksponatów, symulując walki rycerskie. Do dyspozycji gości oddano również interaktywną zbrojownię. Można się tu nie tylko uzbroić, ale też na specjalnie przygotowanych słupach ćwiczebnych przetestować włócznie, miecze i topory. Na terenie majdanu zlokalizowano tor konny z celami do walki na kopie, a dla najmłodszych przygotowano huśtawkę, konie na biegunach oraz drewnianą kołyskę w kształcie największej łodzi Wikingów – drakkara (smoka). Dodatkową atrakcję dla dzieci stanowi średniowieczny plac zabaw z samoobsługowymi kuszami wałowymi. Na miejscu dostępne są także jedne z najstarszych gier planszowych takie jak Tafl czy Młynek. Ta ostatnia była znana już w epoce brązu, o czym świadczą ślady plansz znalezione w grobowcach.
Znakomicie przygotowany Gród Pobiedziska przyciąga pasjonatów historii Piastów i działalności grup rekonstrukcyjnych. Najlepiej odwiedzić go w czasie jednego z dużych wydarzeń plenerowych czy festynów historycznych. W ostatnich latach dużą popularnością cieszyła się np. odbywająca się pod koniec września „Pobieda 1047”, która upamiętnia zwycięstwo króla Kazimierza Odnowiciela nad wojskami Miecława (Masława). Mamy nadzieję, że tę widowiskową imprezę uda się również zorganizować i w tym roku. Przy okazji wydarzeń plenerowych w Grodzie Pobiedziska można zakupić średniowieczne rękodzieło, posmakować potraw pierwszych Piastów, a także uczestniczyć w turniejach i bitwach.
Na wyspie władców
Ostrów Lednicki to największa spośród pięciu wysp na jeziorze Lednica na Pojezierzu Gnieźnieńskim (zajmuje powierzchnię ok. 3,4 km²). To kolebka państwowości, prawdopodobne miejsce Chrztu Polski. Znajdujące się na Ostrowie i w jego najbliższej okolicy dziedzictwo archeologiczne tworzy unikatowy w skali Polski krajobraz kulturowy wkomponowany w Lednicki Park Krajobrazowy. Położona w południowej części jeziora Lednica wyspa, nazywana „wyspą władców”, „świętą wyspą” czy „chrzcielnicą Polski”, stanowi jeden z najważniejszych punktów na Szlaku Piastowskim i Szlaku Romańskim, które łączą najważniejsze obiekty związane z historią Polski. Od ponad 10 lat Ostrów Lednicki znajduje się też na Drodze św. Jakuba (Camino de Santiago). Otóż w jednym z grobowców na średniowiecznym cmentarzysku odkryto tzw. muszlę św. Jakuba, najstarszą na terenie Polski pamiątkę z pielgrzymki do grobu św. Jakuba Apostoła w Santiago de Compostela.
W 1994 r. zarządzeniem Prezydenta RP Ostrów Lednicki uznany został za Pomnik Historii. Status ten przyznawany jest zabytkom o najwyższej wartości narodowej, historycznej, naukowej i artystycznej. Od blisko 55 lat miejscem tym opiekuje się Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy (www.lednicamuzeum.pl), które jest jednym z największych muzeów skansenowskich w Polsce. Podczas wizyty na Ostrowie Lednickim nie można zapomnieć o pozostałych oddziałach muzeum, tj. Wielkopolskim Parku Etnograficznym, stanowiącym rekonstrukcję wielkopolskiej wsi od drugiej połowy XVIII w. do lat 30. XX stulecia, Rezerwacie Archeologicznym Gród Wczesnopiastowski w Gieczu i Rezerwacie Archeologicznym Gród w Grzybowie.
Docierając do Dziekanowic, położonych w gminie Łubowo w powiecie gnieźnieńskim, kierujemy swoje kroki do Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. W oddanej do użytku w 2022 r. jego rozbudowanej siedzibie można obejrzeć czasową wystawę archeologiczną pt. Sześć-ścian przeszłości. Skarbiec z Ostrowa Lednickiego. W jej ramach prezentowanych jest 969 zabytków (przede wszystkim pochodzących z okresu od drugiej połowy X w. do XIII stulecia), odkrytych w trakcie blisko 55 lat badań Ostrowa Lednickiego. Uwagę zwracają najstarsze na ziemiach polskich przedmioty związane z kultem chrześcijańskim, a wśród nich m.in. stauroteka, czyli relikwiarz przeznaczony do przechowywania cząstek Krzyża Świętego (datowany na drugą połowę X w. lub pierwszą połowę XI stulecia). Był to dar dla polskiego władcy od cesarza rzymskiego Ottona I Wielkiego (912–973) lub Ottona III (980–1002) bądź od cesarza bizantyńskiego Bazylego II (958–1025). Na uwagę zasługują też grzebień o przeznaczeniu liturgicznym wykonany z kości słoniowej oraz militaria i inne przedmioty elitarne, które stanowią najcenniejszą w Polsce i unikatową w skali Europy kolekcję.
Po zapoznaniu się z bezcennymi zabytkami archeologicznymi przejeżdżamy na teren Małego Skansenu. Zwiedzamy tutaj kolejne ekspozycje wkomponowane w przeniesione z różnych części Wielkopolski obiekty drewniane, m.in. spichlerz z XVIII w., młyn wietrzny z Gryżyny z 1585 r. – najstarszy zachowany w podstawowej części konstrukcyjnej wiatrak na ziemiach polskich.
Na Ostrów Lednicki płyniemy promem, mijając wystające z wody pozostałości drewnianego mostu, którym ponad tysiąc lat temu m.in. książę Mieszko I i jego syn Bolesław Chrobry docierali do grodu na wyspie. Dzisiaj podziwiamy bardzo dobrze zachowane pozostałości rezydencjonalno-stołecznego ośrodka pierwszych Piastów w postaci wysokich na ponad 7 m nasypów ziemnych, stanowiących pozostałości drewniano-ziemnych wałów obronnych oraz najstarsze i najlepiej zachowane na terenie Polski relikty kamiennego pałacu władcy z unikatową kaplicą, w której znajdują się baseny chrzcielne. To właśnie w tym miejscu książę Mieszko I mógł przyjąć chrzest w 966 r. Rangę Ostrowa Lednickiego potwierdził i utrzymał jego syn Bolesław, dokonując ok. 1000 r. przebudowy kamiennego pałacu, w którym gościł cesarza Ottona III podczas jego uroczystej pielgrzymki do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. Na wyspie na uwagę zasługują także relikty kościoła grodowego. Najprawdopodobniej tutaj pochowano przedstawicieli rodu Piastów oraz przechowywano cenne relikwie. Sezon turystyczny w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy trwa w 2023 r. od 15 kwietnia do połowy października.
Miasto królów
Legendarna pierwsza stolica Polski, Gniezno, znajduje się na skrzyżowaniu dwóch najważniejszych tras Szlaku Piastowskiego. To również najstarsza metropolia kościelna w naszym kraju, miasto św. Wojciecha (Wojciecha Sławnikowica albo Adalberta z Pragi, ok. 956–997). Gniezno stanowi miejsce szczególne, gdyż właśnie stąd wywodzi się idea polskiej państwowości. Średniowieczne zapisy i dokument Dagome iudex, w którym po raz pierwszy w historii pojawiła się wzmianka o „państwie gnieźnieńskim”, datowany na ok. 991 r., wskazują na legendarną pierwszą stolicę Polski jako najważniejszy ośrodek związany z rodem Piastów (obok Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza). Tuż obok dzisiejszego Kościoła św. Jerzego odkryto relikty monumentalnej kamiennej konstrukcji (przypominającej ołtarz ofiarny i kurhan), przy której w pierwszej połowie X w. wzniesiono pierwszy gród gnieźnieński.
Gniezno to miejsce koronacji pięciu królów Polski: Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Bolesława Śmiałego, Przemysła II i Wacława II. Miasto zachwyca nie tylko bezcennymi zabytkami, ale urzeka też ponad tysiącletnią kulturą, która przeplata się z nowoczesnością.
Jeden z ciekawszych pomysłów na odkrywanie historii miasta stanowi zwiedzanie go oznakowanym Traktem Królewskim za pomocą bezpłatnej aplikacji mobilnej Królika GOń. To nie tylko pokaźna dawka wiedzy o dziejach Gniezna, lecz również znakomita gra edukacyjna. Na trasie mijamy posągi pięciu królów koronowanych w pierwszej stolicy Polski oraz postaci z piastowskich legend – Lecha i Piasta Kołodzieja (Piasta Chościskowica). Są tutaj także cztery makiety edukacyjne. W role naszych przewodników wciela się 15 królików. Trasa łączy najważniejsze wydarzenia, najciekawsze zabytki i miejsca bardzo znane, ale też te mniej uczęszczane, jak dawne koszary pruskie. Do odwiedzenia tych ostatnich zaprasza królik w stroju żołnierza pruskiego. Z kolei sympatyczny zajęczak przedstawiający Napoleona przypomina o wkroczeniu wojsk napoleońskich do Gniezna. Królik, który wcielił się w bogatego kupca, nawiązuje do przetrwałej do dzisiaj tradycji jarmarków gnieźnieńskich. Do najsłynniejszych z nich należy Jarmark Świętego Wojciecha organizowany z okazji imienin miasta (23 kwietnia). Świętu patrona Gniezna towarzyszą koncerty znanych i lubianych przez gnieźnian zespołów muzycznych oraz Przegląd Piosenki Religijnej „Adalbertus”.
Najstarszą piastowską część pierwszej stolicy Polski stanowi Wzgórze Lecha, zwane też Górą Królewską. To jedno z siedmiu wzgórz, na których posadowiono miasto. Nazwę swą wzięło od imienia legendarnego przodka Polan, który miał tu założyć swój gród otoczony od wschodu i południa niewielką rzeką, a od zachodu jeziorami Jelonek i Świętym. Prace wykopaliskowe odkryły wiele tajemnic zespołu grodowego, istniejącego prawdopodobnie już od ok. 940 r. Jak wynika z przekazów historyka i kronikarza Jana Długosza (1415–1480) w czasach pogańskich było to także miejsce kultu boga zaświatów Nya (Nyja).
Wzgórze Lecha wieńczy gotycki kościół archikatedralny – Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (zwana również archikatedrą gnieźnieńską lub sanktuarium św. Wojciecha), która stanowi najcenniejszy zabytek w mieście i skarbiec dzieł sztuki z kolejnych epok. Od 1000 r. to główna świątynia metropolii gnieźnieńskiej, określana mianem „Matki kościołów polskich”. W tym miejscu pochowano patrona Polski św. Wojciecha oraz koronowano pięciu władców.
Od 999 r. ze świątynią związany jest kult św. Wojciecha – patrona Gniezna. Do jego grobu pielgrzymowali m.in.: Otton III, Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło, Jan Olbracht i Zygmunt III Waza. Obecna gotycka budowla pochodzi z XIV i XV w. i jest czwartym w kolejności kościołem wzniesionym w tym miejscu.
Na szczególną uwagę zasługują Drzwi Gnieźnieńskie (Drzwi św. Wojciecha), najcenniejszy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej z drugiej połowy XII stulecia. Ufundował je najprawdopodobniej książę Mieszko III Stary (1122/1225–1202) ok. 1175 r. Obiekt odlany został ze stopu, w którego skład wchodzi miedź, cyna i niewielkie ilości ołowiu. Drzwi Gnieźnieńskie uwieczniają 18 scen z życia św. Wojciecha. Lewe skrzydło przedstawia okres przed przyjazdem świętego do Polski, a prawe – jego wyprawę misyjną, męczeńską śmierć i pogrzeb. Drzwi osadzono w południowej części katedry i otwiera się je w każdą niedzielę.
W środkowej części prezbiterium znajduje się srebrna trumna z relikwiami św. Wojciecha. Uwagę przykuwa również płyta nagrobna prymasa Zbigniewa Oleśnickiego (1430–1493) wykonana z czerwonego marmuru przez mistrza Wita Stwosza (ok. 1448–1533). Warto zajrzeć też do podziemi, gdzie znajdują się groby pierwszych arcybiskupów gnieźnieńskich (z czasów gdy stała na wzgórzu bazylika romańska) oraz relikty najstarszych konfesji (grobowców męczennika, świętego), w których znajdowały się relikwie św. Wojciecha.
Zwiedzając miasto, nie można pominąć znajdującego się powyżej katedry Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Skrywa ono wiele artefaktów z epoki pierwszej dynastii, a także najcenniejsze eksponaty z dawnego katedralnego skarbca. Należy do nich złoty kielich św. Wojciecha, którego czasza wykonana została w X w. z jednego kawałka agatu. Z kolei w Archiwum Archidiecezjalnym przechowywane są najcenniejsze zabytki piśmiennicze. Wśród nich znajduje się Złoty kodeks gnieźnieński (Ewangeliarz gnieźnieński), który mógł być używany podczas koronacji królewskich.
Na uwagę zasługuje również należący do najstarszych i najmniejszych w mieście Kościół św. Jana Chrzciciela. Ta jednonawowa świątynia wzniesiona została w połowie XIV w., w tym samym czasie co gotycka katedra. W prezbiterium zachowana jest oryginalna polichromia wykonana na cienkiej pobiale wapiennej techniką al secco. Przedstawia ona sceny z życia Chrystusa, Matki Bożej, św. Jana Chrzciciela i postacie świętych.
Zwiedzanie Gniezna pierwszych Piastów warto zakończyć w Muzeum Początków Państwa Polskiego (www.muzeumgniezno.pl), które mieści się w kompleksie modernistycznych budynków I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego. Z kolei na wystawie stałej XIX-wiecznego malarstwa poznamy najważniejsze momenty w historii dynastii piastowskiej (Piastów malowane dzieje).
Kaliskie ślady Piastów
Kalisz, położony nad rzeką Prosną, to historyczna stolica wschodniej Wielkopolski i miasto o najstarszej metryce pisanej w Polsce. Nazwa Calisia po raz pierwszy pojawiła się na starożytnej mapie świata za sprawą aleksandryjskiego astronoma, matematyka i geografa greckiego pochodzenia Klaudiusza Ptolemeusza (ok. 100–168). Znajdziemy ją w jego dziele Geografia, które stanowi kompendium współczesnej autorowi wiedzy geograficznej i kartograficznej doby imperium rzymskiego w II w. Najstarsze osiedle na ziemiach polskich było prężnie rozwijającym się ośrodkiem położonym na ważnym szlaku bursztynowym, prowadzącym od Bałtyku na Półwysep Apeniński.
W najstarszej części miasta, na Zawodziu, na terenie wczesnośredniowiecznego grodu, usytuowany jest Rezerwat Archeologiczny – Kaliski Gród Piastów. To jedno z najważniejszych miejsc związanych z początkami państwa polskiego, oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej (MOZK, www.muzeumwkaliszu.pl). Kaliski gród powstał w latach 60. IX stulecia na piaszczystej wyspie wśród rozlewisk Prosny. To grodzisko w okresie IX–XIII w. tworzyło najstarsze centrum Kalisza. Otoczone fortyfikacjami stanowiło jeden z najważniejszych obiektów obronnych średniowiecznej Polski. Pierwsza pisemna wzmianka o Kaliszu pochodzi z Kroniki Galla Anonima, spisanej po łacinie, prawdopodobnie w latach 1113–1116, przez anonimowego autora zwanego Gallem Anonimem. Wspomina on o zwycięstwie Bolesława Krzywoustego (1086–1138) nad swoim starszym bratem Zbigniewem (ok. 1070/1073–1113) w czasie walk toczonych pod Kaliszem pod koniec 1106 r. (tzw. walka o dominium toczona w latach 1102–1106).
Największy rozwój kaliskiego grodu przypada na czasy Mieszka III Starego. W połowie XII w. książę ufundował tutaj romańską Kolegiatę św. Pawła Apostoła, w której został pochowany. Została ona spalona w 1233 r., odbudowana, po czym ponownie zniszczona w 1331 r. w czasie najazdu krzyżackiego. Po tym czasie popadła w ruinę. Płytę nagrobną Mieszka III Starego, odnalezioną w 1959 r., można będzie oglądać w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej od listopada 2023 r. Warto też nadmienić, że gród posiadał także własną mennicę.
W 2007 r. przeprowadzono na jego terenie prace rekonstrukcyjne. Odtworzono częściową zabudowę średniowiecznej warowni, którą stanowią brama wjazdowa do grodu z palisadą, ostrokołem i mostem nad fosą, kamienny kurhan, a w ciągu zachowanego do dziś wału wieża obronna, wały skrzyniowe, fundamenty, część przyziemia romańskiej kolegiaty oraz liczne repliki przedmiotów z tamtego okresu. Zrekonstruowano również siedem drewnianych chat. Każda z nich ma inne przeznaczenie, różni się wielkością i konstrukcją ścian. Są to chaty rymarza, komesa, wdowy tkaczki, służebna, rycerza, kowala i garncarza. Ciekawostkę stanowią też odtworzone łodzie dłubanki oraz makiety grodu piastowskiego i kolegiaty, a także zwierzyniec, w którym w ramach działań z zakresu archeologii eksperymentalnej hoduje się owce rasy wrzosówka, świniodziki, kozy i osły. Na terenie Rezerwatu Archeologicznego w Kaliszu-Zawodziu znajduje się również XVIII-wieczna drewniana chata przeniesiona z pobliskiego Starego Miasta. Stanowi ona miejsce stałych wystaw etnograficznych.
Jednym z najwspanialszych i najważniejszych kościołów w Kaliszu jest gotycka Katedra św. Mikołaja Biskupa kryjąca wiele cennych dzieł. Należy do nich ołtarz główny zbudowany dla obrazu Petera Paula Rubensa (1577–1640) Zdjęcie z krzyża zakupionego w pracowni malarza w Antwerpii w 1620 r. przez Piotra Żeromskiego (ok. 1570–1633), sekretarza królewskiego, dyplomatę, starostę bydgoskiego, posła województw poznańskiego i kaliskiego. Obraz najprawdopodobniej spłonął w czasie pożaru w grudniu 1973 r. Istnieje też przypuszczenie, że wzniecono pożar, aby zatuszować kradzież dzieła. Po 20 latach ołtarz główny został odbudowany. Obecnie obok wizerunku św. Mikołaja Biskupa wisi kopia obrazu Rubensa. Na uwagę zasługuje także Kaplica Matki Boskiej Pocieszenia, zwana również Polską lub Pod Orłami. Zdobią ją witraże i polichromia wykonane przez krakowskiego artystę Włodzimierza Tetmajera (1861–1923) w latach 1909–1912. Kościół był świadkiem wielu ważnych wydarzeń oraz miejscem modlitw królów Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły. W świątyni zostali ochrzczeni wybitni kaliszanie – poeta Adam Asnyk (1838–1897) i generał brygady Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej, Mieczysław Smorawiński (1893–1940). Brała w niej ślub w 1862 r. Maria Konopnicka z domu Wasiłowska (1842–1910).
Za Katedrą św. Mikołaja Biskupa, w sąsiedztwie Bazyliki Kolegiackiej Wniebowzięcia NMP, będącej Sanktuarium św. Józefa, stoi Baszta Dorotka. To jedyna średniowieczna baszta, jaka pozostała po murach obronnych otaczających niegdyś miasto. Jej nazwa nawiązuje do legendy o szlachciance Dorotce, która nieszczęśliwie zakochała się w ubogim szewczyku Marcinku. Ojciec, nie mogąc zaakceptować wyboru córki, zamknął ją w baszcie. Obecnie mieści się w niej Centrum Baśni i Legend Kaliskich oraz Lokacji Miasta, które dostępne jest dla turystów w sezonie letnim – od maja do września. Jego zwiedzanie połączono z odkrywaniem tajemnic Skarbca Sanktuarium św. Józefa. Na dwóch kondygnacjach baszty można obejrzeć filmowe animacje kaliskich legend, prezentację multimedialną najważniejszych obiektów oraz wydarzeń, jakie miały miejsce w mieście w czasach panowania dynastii Piastów. Treściom multimedialnym towarzyszy umieszczony na murze w pobliżu Baszty Dorotki mural Kalisz Piastowski autorstwa Damiana Kwiatkowskiego. Prezentuje on panoramę miasta oraz szkic Szlaku Piastowskiego. W jego centralnym punkcie znajduje się postać księcia kaliskiego i wielkopolskiego Bolesława Pobożnego (ok. 1224/1227–1279).
Szlak Piastowski w miniaturze
Jedną z najchętniej odwiedzanych atrakcji w drodze z Poznania do Gniezna stanowi mieszczący się przy drodze nr 194, tuż obok Grodu Pobiedziska, Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego w Pobiedziskach (www.miniatury.pobiedziska.pl). Ekspozycja przybliża zwiedzającym najstarszy szlak turystyki kulturowej w Polsce, Szlak Piastowski, pokazując najciekawsze obiekty w dwóch województwach. To także żywa lekcja historii w terenie. Uczestnicząc w warsztatach edukacyjnych, lekcjach tematycznych czy rozwiązując interesujący quest, poznajemy miejsca związane z miniaturami – czasy pierwszych Piastów, początki państwowości, postacie z mitologii słowiańskiej oraz związane z nimi legendy.
Skansen otwarto w maju 1998 r. z okazji 950-lecia Pobiedzisk. Można w nim obejrzeć najważniejsze obiekty z Wielkopolski oraz Kujaw, które leżą na Szlaku Piastowskim. Ekspozycja składa się z 37 wiernie odwzorowanych miniatur w skali 1:20. Są wśród nich takie obiekty z wielkopolskiej części Szlaku Piastowskiego, jak np.: katedry w Poznaniu, Gnieźnie, Kaliszu, Rogalinie czy Czerniejewie, a także palatium na Ostrowie Lednickim, którego budowę rozpoczęto między 936 a 985 r. Poza miniaturami uwagę przyciąga ekspozycja pięciu drewnianych bóstw związanych z mitologią słowiańską – takich jak Swarów (bóg słońca, ognia i kowalstwa), gromowładny Perun czy Weles (bóg bydła opiekujący się zwierzętami, jak również magii, przysiąg, sztuki, rzemiosła, kupców i bogactwa) – i ich ekscytujące historie. Na terenie obiektu w Pobiedziskach najmłodsi poznają pracę archeologa, a nawet mogą samodzielnie wykopać z piaskownicy archeologicznej swój skarb – miniaturowe pozostałości jednego z obiektów na Szlaku Piastowskim.
Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego oferuje też usługi przewodnickie dla grup zorganizowanych oraz lekcje muzealne w terenie, które uzupełnia prezentacja multimedialna. Już 1 maja planowane jest pełne atrakcji otwarcie sezonu turystycznego. Wezmą w nim udział m.in. rękodzielnicy. Odbędą się także warsztaty zielarskie, dzięki którym poznamy dobroczynne działanie ziół i ich zastosowanie w apteczce domowej. W programie znajdują się również warsztaty garncarskie i łucznicze. Tego dnia wstęp jest bezpłatny. Na terenie Skansenu Miniatur Szlaku Piastowskiego w Pobiedziskach działa też punkt informacji turystycznej, który zdobył pierwsze miejsce w swojej kategorii (1 gwiazdka) w konkursie na Najlepsze Centrum Informacji Turystycznej w Polsce.
Edukacja i zabawa
Tutaj nie ma miejsca na nudę. Szlak Piastowski zaprasza od wiosny do później jesieni na wiele wydarzeń plenerowych. Najlepiej zaplanować sobie weekend z rodziną, bo obiekty – zarówno te w Poznaniu, jak i w innych miastach oraz dawnych piastowskich grodach – przygotowały wiele atrakcji dla dzieci. Nieważna przy tym jest pora roku i pogoda, bo poza organizowanymi na świeżym powietrzu imprezami cyklicznymi, przez okrągły rok można wziąć udział w lekcjach muzealnych, warsztatach edukacyjnych lub kulinarnych i posmakować potraw królujących w kuchni Słowian.
Wiosną żegnamy zimę i topimy Marzannę, zwaną też – w zależności od regionu – Mareną, Morą, Śmietką czy Śmiercichą. Była ona w średniowieczu symbolem prasłowiańskiej bogini zimy i śmierci, ale także odrodzenia. Jednym z miejsc, które organizują tego typu imprezę, jest Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. W tej placówce muzealnej i jej oddziałach odbywa się wiele cyklicznych wydarzeń, warsztatów tematycznych nawiązujących do czasów pierwszych Piastów oraz dziedzictwa wsi wielkopolskiej. W długi weekend majowy Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zaprasza na „Majówkę z Historią”, a czerwcu na „Noc Kupały” (24 czerwca 2023 r.) – widowiskowe wydarzenie plenerowe łączące w sobie elementy starosłowiańskiego obrzędu kupalnocki. W programie przewidziano m.in. tańce i zabawy, prelekcje przybliżające ciekawostki z wierzeń słowiańskich oraz warsztaty plecenia wianków. Równie ciekawie zapowiada się na Ostrowie Lednickim ekologiczny piknik rodzinny mający na celu integrację międzypokoleniową – „Zielona historia” (19 sierpnia 2023 r.). Na uwagę zasługują również imprezy na terenie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego: „Żywy Skansen” (2 lipca 2023 r.) i „Pożegnanie lata” (10 września), gdzie w scenografii wiejskich zagród i wnętrz odbędą się pokazy dawnych prac gospodarskich, rzemieślniczych i rękodzieła.
Jedną z najciekawszych imprez stanowi organizowany przez Rezerwat Archeologiczny Gród w Grzybowie „Grzybowski Turniej Wojów” (19–20 sierpnia 2023 r.). Towarzyszą mu widowiskowe inscenizacje walk piastowskich wojów oraz życia codziennego w grodzie, koncerty i pokazy dawnych rzemiosł. Nie mniej interesujące propozycje oferuje Rezerwat Archeologiczny Gród Wczesnopiastowski w Gieczu. Proponuje on m.in. przybliżający dzieje państwa pierwszych Piastów piknik rekreacyjno-historyczny z cyklu „Letnie o Piastach bajanie…” (16 lipca 2023 r.) oraz wieczorną inscenizację przedchrześcijańskich obrzędów chowania zmarłych i rytuałów związanych z kultem zmarłych przodków – „Dziady” (4 listopada 2023 r.).
Jedną z największych imprez na szlaku – w tym roku odbywającą się po raz 19. – jest Festiwal Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą (3–4 czerwca 2023 r.). Każda edycja ma swoje hasło przewodnie. W tym roku brzmi ono „Legendy i źródła”. Zapowiada się niezmiernie interesujący program z udziałem specjalistów z różnych dziedzin nauki oraz z licznymi atrakcji, które przeniosą nas w czasy średniowieczne i piastowskich legend. Te ostatnie poznamy na przykładzie zabytków archeologicznych czy wystawy Legendy Piastowskie przygotowanej przez Rezerwat Archeologiczny Genius loci.
W epokę średniowiecza poprowadzi nas też Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu-Zawodziu, który zaprasza na imprezy plenerowe: wrześniowy Jarmark Archeologiczny i sierpniowe Dni Księstwa Kaliskiego. Z kolei na placu przy Baszcie Dorotka odbędzie się otwarcie sezonu turystycznego, które uświetnią pokazy rycerskie, średniowieczne zabawy i gry, a także degustacja przysmaków kuchni staropolskiej, połączona z warsztatami kuchni średniowiecznej. W tym samym miejscu, ale już na zakończenie sezonu – w ostatnią sobotę września (30 września 2023 r.) – poznamy kaliskie legendy z czasów piastowskich oraz najważniejsze atrakcje Kalisza.
Okres wakacji to doskonały czas, żeby wyruszyć do Gniezna, miasta króli i… królików, które w różnych zakątkach zapraszają nas do znanych i mniej znanych punktów legendarnej pierwszej stolicy Polski. Przez całe lato odbywa się tutaj Królewski Festiwal Artystyczny, proponujący podróż do pięciu zmysłów, ale najważniejsze wydarzenie stanowi planowany w ostatni weekend lipca Festiwal Kultury Słowiańskiej „Koronacja Królewska”. Uroczystości koronacji towarzyszy festyn, w czasie którego poznamy dawne zawody, zobaczymy walki wojów, a po atrakcjach dla ducha znajdziemy czas na posmakowanie najprzedniejszych potraw kuchni Słowian, bo przecież nie samą historią i zwiedzaniem człowiek żyje.
Dzieje dynastii piastowskiej są nadal pełne zagadek i jeszcze wiele może nas zaskoczyć. Odwiedzane miasta, muzea, ekspozycje multimedialne, grodziska średniowieczne i obiekty sakralne nie tylko odkryją przed zwiedzającymi nowe fakty z życia pierwszych Piastów, lecz także pozwolą przeżyć im prawdziwą przygodę. A kiedy już rozsmakujemy się w poznawaniu tajemnic fascynującej Wielkopolski Piastów, na pewno wrócimy tu ponownie w poszukiwaniu swojego genius loci…
