Łotwa. Perełka Bałtyku

Grzegorz Micuła

« Łotwa to jedno z najmniejszych państw Europy. Nizinna kraina, pełna jezior (naliczono ich tu ok. 3 tys.), porośnięta przeważnie iglastymi lasami, sprzyja wypoczynkowi i regeneracji sił. Turystów przyciągają ciągnące się setkami kilometrów nadmorskie plaże, zamki pamiętające czasy wojen polsko-szwedzkich oraz Ryga, stare hanzeatyckie miasto, słynne z zabytków przypominających bogatą historię tej Perły Bałtyku. »

Współczesna Łotwa, zajmująca powierzchnię blisko 65 tys. km², ma bardzo niski współczynnik gęstości zaludnienia – zaledwie 31 osób/km². Mieszkają tutaj niecałe 2 mln ludzi, z czego ok. 630 tys. w stołecznej Rydze.

Niewielki, nizinny kraj o bogatych dziejach ma piękną przyrodę z rozległymi lasami, kilometrami morskich plaż (długość wybrzeża wynosi ok. 500 km) oraz mnóstwem jezior, a także sporo interesujących zabytków. Należą do nich wiekowe, często zrujnowane krzyżackie zamki, pałace, świątynie i historyczne centrum Rygi, tzw. Stara Ryga (łot. Vecrīga), najstarsza część miasta leżąca na prawym brzegu rzeki Dźwiny. Łotwa składa się z czterech historycznych krain: Kurlandii (na zachodzie), Liwonii (w centrum i na północy), Łatgalii (na wschodzie) i Semigalii (na południu).

 

Nieco historii

Ziemie te zamieszkane były od czasów prehistorycznych. Do żyjących tu plemion ugrofińskich Liwów, bałtyckich Łatgalów, Zemgalów, Kurów (Kurszów, Kuronów) i Zelów docierali już kupcy rzymscy, normańscy i arabscy, poszukujący m.in. bursztynu, wosku, miodu czy skór zwierzęcych. Na początku XII w. pojawili się w tych okolicach handlarze niemieccy, a za nimi chrześcijańscy misjonarze i rycerze zakonni, nawracający lokalną ludność za pomocą miecza. To oni zdominowali miejscowych, spychając ich do stanu chłopskiego. Krajem rządzili rywalizujący ze sobą kawalerowie mieczowi, niemieccy biskupi oraz kupcy z hanzeatyckiej Rygi. W średniowieczu o Inflanty walczyli Niemcy i Duńczycy.

W 1561 r., po rozwiązaniu zakonu krzyżackiego w Inflantach, jego ostatni mistrz Gotthard Kettler (1517/1518–1587), zagrożony przez rosyjskiego cara Iwana Groźnego, oddał się pod opiekę Rzeczypospolitej Obojga Narodów i przekazał ziemie zakonu polskiemu królowi i wielkiemu księciu litewskiemu Zygmuntowi Augustowi, otrzymując jako lenno Kurlandię i Semigalię. Wkrótce Polska wciągnięta została do wojny ze Szwecją, która zamierzała opanować całe wybrzeże Bałtyku, czyniąc zeń swoje morze wewnętrzne. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Ostatecznie Inflanty podzielone zostały na część szwedzką – północną – oraz polską, obejmującą wschodnie tereny dzisiejszej Łotwy (Łatgalię). W XVIII stuleciu cały ten obszar zajęła carska Rosja. W wyniku I wojny światowej na tym terenie powstały dwa niezależne państwa: Estonia i Łotwa (ta ostatnia proklamowała niepodległość 18 listopada 1918 r. w Rydze). Jednak radość z własnej państwowości nie trwała długo. Dwadzieścia lat później, w wyniku tajnych ustaleń paktu Ribbentrop–Mołotow, Łotwa zagarnięta została przez Związek Radziecki. Wkrótce potem, po ataku hitlerowskich Niemiec na ZSRR, doszło do okupacji niemieckiej, podczas której wymordowano większość łotewskich Żydów. Po II wojnie światowej Łotwa – podobnie jak Litwa i Estonia – została włączona jako republika związkowa do ZSRR, a kilkaset tysięcy obywateli tych krajów deportowano na Syberię i do innych części Kraju Rad. W 1991 r. trzy państwa bałtyckie jako pierwsze ogłosiły niepodległość, walnie przyczyniając się do rozpadu Związku Radzieckiego.

Dzisiaj Łotwa należy do Unii Europejskiej oraz jest członkiem NATO (od 2004 r.). Duży problem społeczny stanowi znaczna liczba ludności rosyjskojęzycznej (ok. 25 proc.), potomków sprowadzonych tu w czasach sowieckich robotników i żołnierzy, w większości nieposiadających łotewskiego obywatelstwa.

 

Setna rocznica operacji „Zima” na Łotwie

Polacy pomogli Łotwie odzyskać niepodległość, wspierając w walkach z Armią Czerwoną młode państwo. W styczniu 1920 r. w ramach tzw. operacji „Zima” (operacji dyneburskiej, wyprawy dyneburskiej) ok. 30-tysięczna grupa żołnierzy polskich z 1 i 3 Dywizji Piechoty Legionów, dowodzonych przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego (1886–1941), i mniej więcej 10 tys. żołnierzy łotewskich z 3 Dywizji Piechoty zaatakowało okupującą Łatgalię bolszewicką 15 Armię, sforsowało zamarzniętą Dźwinę, zdobywając twierdzę Dyneburg (Dźwińsk, obecnie Daugavpils) i wypierając Rosjan z ziemi łotewskiej. W kampanii łatgalskiej zginęło ponad 500 Polaków.

 

Klejnot Bałtyku

Stołeczna Ryga, największe miasto Łotwy, a zarazem największa metropolia w republikach nadbałtyckich, położona przy ujściu rzeki Dźwiny (łot. Daugava) do Zatoki Ryskiej Morza Bałtyckiego, jest głównym ośrodkiem gospodarczym, przemysłowym, komunikacyjnym, kulturalnym i naukowym kraju. Szczyci się ciekawą historią i sporą liczbą interesujących zabytków: kościołów, średniowiecznych kamienic kupieckich i secesyjnych budowli. Z ok. 630 tys. mieszkańców dzisiejszej stolicy blisko 45 proc. stanowią Łotysze (ponad 35 proc. to Rosjanie). Ryga uznawana jest za jedną z najbardziej przyjaznych turystom metropolii w Europie.

Jej zabytkowe historyczne centrum wpisano w 1997 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. W jego obrębie zachowały się fragmenty fortyfikacji powstałych w XIII–XVIII stuleciu. Ryskie Stare Miasto jest niewielkie. Mimo iż zostało poważnie zniszczone podczas II wojny światowej, najcenniejsze zabytki odbudowano i dziś może śmiało konkurować ze średniowiecznymi centrami miast Europy Zachodniej. Wizytówkę stolicy stanowi plac Ratuszowy (Rātslaukums) z pomnikiem słynnego frankijskiego rycerza Rolanda (symbolem niezależności tego hanzeatyckiego miasta) oraz dwiema pięknymi kamienicami: Domem Wagi i Domem Bractwa Czarnogłowych. W tym ostatnim niegdyś mieściła się siedziba tzw. Bractwa Czarnogłowych – stowarzyszenia najbogatszych handlowców w mieście. Członkami tej elitarnej konfraterni mogli być młodzi kupcy, pod warunkiem że są wolni, czyli… nieżonaci! W tym efektownym budynku podpisany został w marcu 1921 r. traktat ryski, kończący wojnę polsko-bolszewicką.

Zamek ryski (Rīgas pils), zbudowany w 1. połowie XIV w., był główną siedzibą inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. W 1484 r. został zniszczony podczas buntu mieszczan Rygi, a po odbudowie całkowicie zatracił swój pierwotny gotycki charakter. Z przebudowanej na początku XVI stulecia twierdzy zachowała się m.in. jedna z czterech okrągłych wież z fragmentem muru obronnego. Zamek przekształcono we wczesnoklasycystyczny pałac, dawniej będący siedzibą carskich władz gubernialnych, a w niepodległej Łotwie – rezydencją prezydenta.

Protestancka Katedra (Rīgas Doms) o wymiarach 187 na 43 m, z 90-metrowej wysokości wieżą, uważana jest za największy kościół w krajach nadbałtyckich. Jej budowę rozpoczęto ok. 1211 r. w stylu romańskim. W wielokrotnie przekształcanej świątyni można dostrzec elementy romańskie, gotyckie i barokowe. Najważniejszą częścią wyposażenia są słynne organy, w swoim czasie, w XVI stuleciu, największe na świecie. Instrument ma aż 6718 piszczałek oraz 124 rejestry.

Widoczna z każdego niemal miejsca wysoka i wysmukła wieża Kościoła św. Piotra (Sv. Pētera baznīca) jest charakterystycznym elementem panoramy historycznego centrum Rygi. Pierwsze wzmianki o murowanej świątyni pochodzą z 1209 r. W 2. połowie XV w. przekształcono ją w trzynawową bazylikę ze zdobionym sklepieniem. W 1688 r. wzniesiono ośmiokątną wieżę z miedzianym dachem o wysokości 148 m, która była wówczas najwyższą konstrukcją drewnianą w Europie. Z dzwonnicy Kościoła św. Piotra rozbrzmiewa od 1976 r. pięć razy dziennie melodia popularnej łotewskiej pieśni ludowej Riga dīmd („Ryga dudni”).

Katedra św. Jakuba (Sv. Jēkaba katedrāle) z 1225 r. ma najwięcej zachowanych elementów gotyckich, w tym smukłą 86-metrową wieżę. W 1523 r. po raz pierwszy wygłoszono tutaj kazanie w języku łotewskim.

Niedaleko tej świątyni znajdują się średniowieczne kamieniczki nazwane Trzej Bracia (Trīs brāļi). Środkową z nich, pomalowaną na żółto, wzniesiono w 1646 r. w stylu niderlandzkiego manieryzmu. W całym kompleksie działa obecnie Łotewskie Muzeum Architektury (Latvijas Arhitektūras muzejs). Turyści chętnie fotografują oryginalny, secesyjny Koci Dom lub Dom Czarnych Kotów (Kaķu nams), którego boczne wieżyczki ozdobione są rzeźbami tych zwierząt wyginających w charakterystyczny sposób grzbiet.

Wśród fragmentów zachowanych murów obronnych są także Brama Szwedzka (Zwiedru vārti), powstała w 1698 r., i okrągła Baszta Prochowa (Pulvertornis). Warto również odwiedzić któreś z wielu ciekawych muzeów, jak Muzeum Okupacji Łotwy (Latvijas Okupācijas muzejs) poświęcone losom kraju w latach 1940–1991. Uwagę przyciągają liczne budynki w stylu secesyjnym – Rygę uważa się za europejską stolicę tej architektury.

Do popularnych atrakcji turystycznych łotewskiej stolicy należy szlak piwny, prowadzący śladem lokalnych browarów i piwiarni. Tutejsze odmiany tego trunku zagryza się m.in. pieczywem, słoniną, mięsem, rybą, serem i orzechami. Warto odwiedzić choćby mikrobrowar i bar „Labietis”, browar rzemieślniczy i pub „Ziemeļu Enkurs”, tradycyjną karczmę „Folkklubs ALA Pagrabs”, sklep i bar prowadzony przez amerykańskiego piwosza „Beerfox/Callous Alus”, bar „Taka” czy wreszcie Muzeum Piwa Aldaris (Aldara alus darbnīca) na przedmieściach Rygi prezentujące dzieje i produkty tego założonego w 1865 r. browaru. Można też wybrać się do Muzeum Czekolady Laima (Laima šokolādes muzejs) i spróbować tego wytwarzanego od 1870 r. przysmaku (wówczas Theodor Riegert otworzył pierwszą na Łotwie fabrykę czekolady).

Zwiedzając Rygę, można zahaczyć także o monumentalny pomnik Wolności (Brīvības piemineklis), nazywany przez Łotyszy Mildą. Postawiona w 1935 r. na wysokiej kolumnie statua ma postać kobiety, która trzyma w wyciągniętych dłoniach trzy gwiazdy symbolizujące trzy historyczne regiony kraju: Kurlandię z Semigalią, Łatgalię i Liwonię. Przed pomnikiem odbywa się efektowna zmiana warty honorowej.

Ryga jest miastem pełnym zieleni, znajduje się w niej blisko 20 parków i ogrodów o różnych rozmiarach. Na lewym brzegu Dźwiny w dzielnicy Pārdaugava do dziś zachowało się wiele XIX-wiecznych drewnianych domów. Na obrzeżach miasta, nad jeziorem Juglas, urządzono Łotewskie Muzeum Etnograficzne (Latvijas Etnogrāfiskais brīvdabas muzejs) – jeden z najstarszych skansenów w Europie (założony w 1924 r., otwarty dla publiczności osiem lat później), gdzie zgromadzono zabytki architektury ludowej z terenu całej Łotwy.

Spora część łotewskiej historii związana jest z dziejami Polski (szczególnie okres 1561–1772). Rzeczpospolita toczyła ze Szwedami i Rosją wojny o Inflanty, a 27 września 1605 r. na polach obecnej miejscowości Salaspils (dziś to 18 km od centrum Rygi) odbyła się słynna bitwa pod Kircholmem, jedno ze wspanialszych zwycięstw polskich. Husaria dowodzona przez hetmana Jana Karola Chodkiewicza (1570/1571–1621) rozgromiła armię szwedzką, a stojący na jej czele Karol IX Waza ledwo uszedł z życiem. W bitwie poległo ponad 8 tys. Szwedów i ok. 100 Polaków i Litwinów.

Bałtyckie uzdrowisko

Jednym z najchętniej odwiedzanych nadmorskich kurortów Łotwy jest Jurmała (Jūrmala), kąpielisko z 11 piaszczystymi plażami ciągnącymi się na długości blisko 25 km. Pięć z nich (Jaunķemeri, Dzintari, Bulduri, Majori i Dubulti) wyróżniono prestiżową Błękitną Flagą – świadectwem jakości, wysokiego poziomu bezpieczeństwa i wygody kąpiących się. Pośród sosnowych lasów ulokowane zostały całoroczne sanatoria, pensjonaty, ośrodki rehabilitacyjne oraz komfortowe hotele spa i wellness, które oferują rozmaite zabiegi, bazujące na miejscowej borowinie i wodach mineralnych. Popularnością cieszą się m.in. 5-gwiazdkowy Baltic Beach Hotel & SPA, Kursi Hotel & SPA (w standardzie 4 gwiazdek), 4-gwiazdkowy Hotel Jūrmala Spa czy Hotel Lielupe należący do założonej na Łotwie sieci Semarah Hotels (4 gwiazdki), położony poza centrum kurortu, ale idealny dla rodzin z dziećmi.

W Jurmale zachowały się liczne zabytkowe drewniane wille i inne budynki uzdrowiskowe, w tym wartościowe przykłady architektury secesyjnej. Ze względu na swoje walory zdrowotne (morski jod, borowiny oraz niezanieczyszczone sosnowe lasy) stała się ona popularnym uzdrowiskiem już w XIX stuleciu.

Dzisiaj miejscowość odwiedzają tłumy gości. To doskonałe miejsce wypoczynku dla rodzin z dziećmi, na które czekają spacery po malowniczych długich plażach i okolicznych sosnowych lasach. Dla najmłodszych przygotowano również tutaj odpowiednią infrastrukturę rekreacyjną: wiele placów zabaw oraz Līvu Akvaparks – największy całoroczny kryty park wodny w Europie Północnej, zajmujący 11 tys. m² i dodatkowe 7 tys. m² w sezonie letnim, co daje łącznie powierzchnię 18 tys. m².

W pobliżu Jurmały powstał Park Narodowy Ķemeri (Ķemeru nacionālais parks), utworzony w 1997 r., żeby chronić bagna, torfowiska, łąki, wydmy i przybrzeżne jeziora położone pośród lasów. Oryginalną roślinność bagienną i mnóstwo ptaków można obserwować z drewnianej kładki wzniesionej nad mokradłami. Pokonanie spokojnie całej 3,7-kilometrowej trasy zajmuje mniej więcej 1,5 godz. Niedaleko położone jest jezioro Engure (Engures ezers, 40,46 km² powierzchni) z rezerwatem ornitologicznym i wieżą, skąd da się podziwiać dzikie ptactwo oraz żyjące na wolności konie. Wielbiciele flory mogą udać się na wycieczkę edukacyjną Ścieżką Orchidei (Orhideju taka) i zachwycać się rosnącymi przy niej pięknymi kwiatami.

Bezpiecznie na Łotwie

Łotwa ma niskie wskaźniki infekcji koronawirusem i nigdy nie doświadczyła blokady w takim stopniu, jak inne kraje, takie jak Włochy, Hiszpania, Belgia, Irlandia, Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone. Tamtejsze życie jest więc prawie tak bliskie „normalności”, jak je pamiętamy sprzed wybuchu pandemii COVID-19. Na dzień 9 listopada 2020 r. wykonano testy 500 347 pacjentom. Odnotowano 8187 przypadków zakażenia, a 100 osób zmarło. Wskaźnik zachorowalności wynosi 1,64 proc. Najświeższe informacje na temat pandemii koronawirusa na Łotwie znajdziemy na stronie internetowej www.covid19.gov.lv.

 

Atrakcje Śródziemia

Liwonia (ziemia ugrofińskich Liwów), nazywana też po łotewsku Vidzeme, co dosłownie oznacza… „Śródziemie”, to region znany jako Inflanty szwedzkie (istniejące formalnie w latach 1629–1721). Inflantami polskimi (województwem inflanckim czy Księstwem Inflanckim) określano znajdującą się na południowy-wschód Łatgalię (od 1620 do 1772 r.). Liwonia, zwłaszcza okolice doliny rzeki Gaui, uchodzi za najbardziej malowniczą część Łotwy. To jedyny region kraju, gdzie Łotysze stanowią zdecydowaną większość – blisko 82 proc. z ponad 1,3 mln mieszkańców. Pośród łagodnych wzgórz i rozległych lasów leży tu dolina o stromych ścianach, wyerodowana w żółto-czerwonych i beżowych piaskowcach, w których wiatr i woda wydrążyły niewielkie jaskinie.

Od zachodu naturalną granicę Liwonii stanowi Zatoka Ryska, a od południa rzeka Dźwina, od północy jej koniec wyznacza granica łotewsko-estońska, a od wschodu ogranicza ją Łatgalia. Na liwońskich wzgórzach stoją ruiny średniowiecznych zamków. Z kolei w malowniczych dolinach rozłożyły się pełne uroku miasta: Sigulda, Kieś (Cēsis) i Valmiera.

Rzeka Gauja stanowi część atrakcyjnego Parku Narodowego Gauja (Gaujas nacionālais parks), chętnie odwiedzanego przez turystów, zarówno miłośników aktywnego wypoczynku czy błogiego relaksu na łonie natury, jak i zainteresowanych zwiedzaniem zabytkowych budowli. Na jego terenie natrafimy na ponad 500 pomników historycznych i kulturowych, m.in. stanowiska archeologiczne, zamki, kościoły, pałace i dwory oraz wiekowe wiatraki. Wielbiciele przyrody mogą wędrować siecią szlaków, eksplorować jaskinie i przyglądać się z bliska bogatej faunie, w tym licznym gatunkom ptaków.

Na skraju parku narodowego, nad wąwozem rzeki Gaui usytuowana jest wspaniała Sigulda (niegdyś po polsku Zygwold), zaliczana do najpiękniejszych miast Łotwy, znana z interesujących zabytków i pomników przyrody, dzięki którym zyskała przydomek łotewskiej lub liwońskiej Szwajcarii. Latem jej kręte uliczki pełne są turystów. Zimą odbywają się tu międzynarodowe zawody bobslejowe.

Po przeciwnej stronie doliny rzeki Gaui, otoczony potężnymi drzewami starego parku, wznosi się spektakularny zamek Turaida (Turaidas pils), co w języku liwskim ugrofińskich Liwów, rdzennych mieszkańców tych ziem, znaczy „Ogród Boga”. Wybudowany z czerwonej cegły na początku XIII w. przez Alberta von Buxhövdena (1165–1229), zwanego też Albertem Ryskim, Albertem Liwońskim czy Biskupem Albertem, założyciela Rygi (w 1201 r.) i jej trzeciego biskupa w latach 1199–1229, był jedną z warowni kawalerów mieczowych (zakonu liwońskiego). U schyłku XVIII stulecia spłonął, zachowały się tylko fragmenty murów obronnych, dwie wieże i zachodnia część budynków zamkowych. U stóp budowli, nad rzeką znajdują się dwie plaże. Turyści mogą udać się na 30-, 40-minutowe tematyczne wycieczki z przewodnikiem w języku angielskim, rosyjskim lub niemieckim, jak np. Wzgórze Dainy (tradycyjnej nierymowanej pieśni łotewskiej, a także litewskiej), Liwska Gauja, Średniowieczny Zamek Turaida, Wzgórze Kościelne i Legenda o Róży Turaidy, czy przespacerować się ścieżkami przyrodniczymi i odwiedzić plenerową wystawę kwiatów.

Inne ciekawe miejsce w okolicy stanowi Kieś (niegdyś Wenden), 17-tysięczne miasto położone również nad rzeką Gaują. Należy do najstarszych miast Łotwy (założono je w 1206 r.) – ma zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, potężny gotycki Kościół św. Jana (Šv. Jono bažnyčia), stojący przy Rynku, i ruiny zamku (Cēsu pils), jednego z największych w regionie, wzniesionego na początku XIII w. przez kawalerów mieczowych, wielokrotnie obleganego podczas licznych wojen toczących się na tym terenie.

Kurlandia i Semigalia

Regiony te, tzw. Księstwo Kurlandii i Semigalii, stanowiły oficjalnie od 5 marca 1562 r. osobiste lenno ostatniego mistrza zakonu inflanckiego Gottharda Kettlera i jego potomków. Kurlandia (Kurzeme, czyli ziemia Kurów) zajmuje zachodnią część Łotwy z Półwyspem Kurlandzkim i bałtyckim wybrzeżem, graniczy z Semigalią na wschodzie i litewską Żmudzią na południu. Przez kilkaset lat, aż do 1795 r., księstwo to było polskim lennem, rządzonym przez następców Kettlera.

Wartym odwiedzenia miastem jest 12-tysięczna Kuldyga (Kuldīga), do dzisiaj nazywana stolicą Kurlandii, stanowiąca w XVII stuleciu, obok Mitawy (współczesnej Jełgawy, po łotewsku Jelgavy), główny ośrodek ówczesnego Księstwa Kurlandii i Semigalii. Jej pełne uroku wąskie średniowieczne uliczki, domy z drewna oraz kamieniczki kryte czerwoną dachówką od wieków zachwycały artystów. Malowniczy ceglany most nad rzeką Windawą (Wentą, Ventą) należy do najstarszych i największych obiektów tego typu na naszym kontynencie – powstał w 1874 r. i ma 164 m długości. W pobliżu znajdują się najszersze progi wodne w Europie – Ventas rumba, które osiągają w okresie wiosennym aż 270 m szerokości.

Pierwsze wzmianki o mieście portowym Lipawa (Liepāja) pochodzą z 1253 r., a w 1625 r. książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler (1569–1642) nadał tej miejscowości prawa miejskie, potwierdzone przez polskiego króla Zygmunta III Wazę w 1626 r. Ten największy obecnie kurlandzki ośrodek (blisko 80-tysięczny), położony pomiędzy Morzem Bałtyckim a Jeziorem Lipawskim (o powierzchni powyżej 37 km²), wyróżnia się unikatową, drewnianą zabudową oraz wieloma domami utrzymanymi w stylu secesji. Na przełomie XIX i XX w. Rosjanie wznieśli w tym strategicznym miejscu (współczesna Karosta) wojenny port cara Aleksandra III dla swojej floty oraz mającą go chronić twierdzę z kompleksem nadbrzeżnych fortów i baterii artyleryjskich. W 1908 r. budowę tych ostatnich uznano jednak za błąd. Magazyny prochu, podziemne pomieszczenia i baterie artyleryjskie próbowano wysadzić w powietrze. Zatopione częściowo przez morze pozostałości fortyfikacji można dzisiaj zobaczyć przy brzegu. W czasach ZSRR była tu baza okrętów podwodnych radzieckiej Floty Bałtyckiej. Obecnie w tym miejscu działa wiele ciekawych placówek muzealnych, galerii sztuki, kawiarni i klubów muzycznych.

Lipawa cieszy się opinią kolebki łotewskiej muzyki, szczególnie rocka. W mieście wytyczono szlak muzyczny, oznaczony wkomponowanymi w chodnik nutami. Znajduje się tutaj również aleja Sław, w której znajdują się płyty z odlanymi w brązie dłońmi największych łotewskich muzyków. W Lipawie odbywają się międzynarodowe festiwale, a także koncerty cenionych artystów (najczęściej w oddanej do użytku w sierpniu 2015 r. efektownej nowoczesnej sali koncertowej „Wielki Bursztyn” – Koncertzāle „Lielais dzintars”).

Miasto może się też pochwalić jednymi z najdłuższych bursztynowych naszyjników i największych organów o trakturze mechanicznej na świecie! Najstarszą świątynią Lipawy jest luterański Kościół św. Anny (Sv. Annas baznīca) z 1587 r. Wewnątrz zwraca uwagę barokowy ołtarz z 1697 r., stworzony przez nadwornego rzeźbiarza księcia kurlandzkiego Jakuba – Nikolassa Sēfrenssa (Nikolasa Söffrensa, Seffrenza) z Windawy (1662–1710).

W pobliżu Lipawy rozciąga się długa, piaszczysta, 8-kilometrowa plaża, nad którą powiewa Błękitna Flaga. Odwiedzają ją chętnie amatorzy surfingu, wind- i kitesurfingu ze względu na idealne warunki, jakie im zapewnia do uprawiania tych widowiskowych sportów wodnych.

Lipawa, jak i cała Kurlandia, posiada niezmiernie burzliwą i interesującą historię. Po II rozbiorze Polski w 1793 r. miasto było jedynym portem morskim I Rzeczypospolitej. Podczas insurekcji kościuszkowskiej wybuchło tu odnoszące sukcesy powstanie kurlandzkie (walki polsko-rosyjskie trwały od 25 czerwca do 12 sierpnia 1794 r.). W czasie rządów księcia Jakuba Kettlera (1610–1682), wnuka Gottharda, Kurlandia i Semigalia, stanowiące polskie lenno, założyły kolonie na wyspie Tobago na Karaibach i w zachodnioafrykańskiej Gambii.

Usytuowana przy ujściu rzeki Windawy (Venty) do Bałtyku Windawa (Ventspils) to kolejne portowe miasto Łotwy z hanzeatycką tradycją – nie aż tak interesujące jak Lipawa, ale stoi tutaj jedyny dobrze zachowany zamek zakonu krzyżackiego (zakonu liwońskiego) w Kurlandii (Ventspils viduslaiku pils). W okresie panowania księcia Jakuba Kettlera miejsce to świetnie prosperowało. Powstała tu stocznia, skąd pochodziły okręty, którymi tutejsi żeglarze docierali do Afryki Zachodniej i na Karaiby, gdzie zakładano kurlandzkie faktorie handlowe. Nad brzegiem rzeki wnosi się pomnik marynarzy i rybaków zaginionych na morzu. W mieście, w tzw. rejonie Piejūra, funkcjonuje również nadmorskie muzeum na świeżym powietrzu z małą kolejką wąskotorową, a w jego sąsiedztwie rozpościera się piękna plaża, nad którą dumnie łopocze prestiżowa Błękitna Flaga.

Semigalia (Zemgale – nazwa pochodząca od plemienia Zemgalów), jedna z czterech historycznych krain Łotwy, rozciąga się na południe od stołecznej Rygi w kierunku granicy z Litwą i wzdłuż Dźwiny do Dyneburga (Daugavpils). W Jełgawie (do 1918 r. Mitawie), największym, ponad 55-tysięcznym mieście regionu, odgrywającym niegdyś rolę stolicy Księstwa Kurlandii i Semigalii, obecnie ważnym centrum przemysłowym i węźle kolejowym, nie ma aż tak wielu interesujących zabytków. Wyjątek stanowi okazały barokowy pałac (Jelgavas pils) na Wyspie Zamkowej z czterema skrzydłami, reprezentacyjnym dziedzińcem oraz parkiem. Jego budowę rozpoczęto w 1738 r. w miejscu dawnego zamku zakonu kawalerów mieczowych dla przedostatniego księcia Kurlandii i Semigalii Ernesta Jana Birona (Ernsta Johanna von Birona, 1690–1772), faworyta rosyjskiej cesarzowej Anny Iwanowny. Pracami kierował słynny włoski architekt Bartolomeo Francesco Rastrelli (1700–1771), projektant wielu carskich pałaców i budowli sakralnych w Sankt Petersburgu.

Tenże Rastrelli stworzył wspaniały barokowy pałac Rundāle (Rundāles pils) w miejscowości Pilsrundāle, położony półtorej godziny jazdy samochodem na południe od Rygi, w pobliżu granicy z Litwą. Wzniesiono go również dla księcia Birona, jako jego letnią rezydencję. Kompleks pałacowy jest bardzo rozległy – składa się nań 16 budynków, 138 komnat i pokoi o łącznej powierzchni ponad 14,2 tys. m², a do jego zbudowania użyto podobno aż 3 mln cegieł! Ściany tej XVIII-wiecznej pięknej budowli oklejono drogimi tapetami z jedwabiu, a do pokrycia dachu wykorzystano po raz pierwszy blachę aluminiową. Najcenniejszym pomieszczeniem pałacu jest bogato zdobiona malowidłami Złota Sala (Zelta zāle), która służyła jako komnata tronowa i miejsce książęcych audiencji.

Rastrelli zaprojektował również reprezentacyjny ogród francuski oraz różany, gdzie rośnie obecnie ponad 2,2 tys. odmian tych kwiatów, a w sezonie letnim odbywają się koncerty plenerowe. W pobliżu warto obejrzeć też pałac w Mežotne (Mežotnes pils) z przełomu XVIII i XIX stulecia, bez wątpienia jeden z najokazalszych zabytków architektury klasycystycznej na Łotwie.

 

Atrakcje Łatgalii

Ta wschodnia część Łotwy należała do Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1559–1772 – aż do I rozbioru Polski. Największym miastem Łatgalii (Latgale – nazwa pochodząca od plemienia Łatgalów), określanej mianem najbiedniejszej części kraju, jest Dyneburg (Daugavpils – obecna łotewska nazwa oznacza zamek nad Daugavą, czyli Dźwiną), dawna potężna carska twierdza, a wcześniej stolica polskich Inflant (do dzisiaj tutejsza Polonia stanowi ponad 14 proc. z blisko 100 tys. mieszkańców). Po niszczycielskich dwóch wojnach światowych ocalało niestety niewiele zabytków. W centrum wśród kilku świątyń różnych wyznań, z katolickim Kościołem św. Piotra (Sv. Pētera baznīca) z połowy XIX w. wzorowanym na Bazylice św. Piotra na Watykanie i ewangelicko-augsburską Katedrą Marcina Lutra (Mārtiņa Lutera katedrāle) z 1893 r., stoi także Sobór Świętych Borysa i Gleba (Svētā Borisa un Svētā Gļeba pareizticīgo katedrāle), uznawany nie bez racji za najpiękniejszą cerkiew na Łotwie. Ukończona w 1905 r. biała świątynia z dziewięcioma złoconymi kopułami o różnej wielkości, zwieńczonymi krzyżami, ma wnętrze ozdobione dziesiątkami ikon i dużym złotym krucyfiksem. Na Wzgórzu Kościelnym (Baznīcu kalns) znajduje się kolejny katolicki kościół, pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (Jaunavas Marijas Bezvainīgās Ieņemšanas Romas katoļu baznīca), oraz cerkiew staroobrzędowców (Svētā Nikolaja vecticībnieku baznīca). Nad Dźwiną stoi carska twierdza wzniesiona przez Rosjan w latach 1810–1833 (część prac kontynuowano aż do 1878 r.). Pełniła ona także rolę więzienia, a podczas I wojny światowej stanowiła ważny punkt obrony armii rosyjskiej. Do dziś zachowały się bastionowe mury z fortami oraz cytadela zajmowana przez Armię Czerwoną aż do 1993 r.

Z Dyneburga pochodzi Mark Rothko (1903–1970), mistrz ekspresjonizmu abstrakcyjnego, amerykański artysta, którego prace eksponowane są m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku oraz Narodowej Galerii Sztuki w Waszyngtonie. Na Łotwie można zobaczyć małą kolekcję jego oryginalnych dzieł, pokazywanych przez Mark Rothko Art Centre (Daugavpils Marka Rotko mākslas centrs – DMRAC).

Nieopodal 28-tysięcznego miasta Rzeżyca (Rēzekne), gdzie wznosi się drewniany dom modlitwy (molenna) staroobrzędowców – Cerkiew św. Mikołaja (Sv. Nikolaja vecticībnieku lūgšanu nams) – z najcięższym dzwonem (o wadze niemal 5 t) w rejonie Morza Bałtyckiego, rozciąga się otoczone bagnami jezioro Łubań (Lubāns), największe na Łotwie (mające blisko 81 km² powierzchni). Z ustawionych nad jego brzegami wież obserwacyjnych można oglądać tysiące przelatujących ptaków oraz kolonie gniazdujących tu łabędzi. Z kolei okolice 7-tysięcznego miasteczka Krasław (Krāslava), gdzie znajduje się prawie 300 jezior, to wręcz wymarzone miejsce dla miłośników kajakarstwa. W miejscowości warto zobaczyć barokowy pałac zbudowany przez starostę inflanckiego i dyneburskiego Konstantego Ludwika Platera (1722–1778) w 2. połowie XVIII stulecia, nazywany przez Łotyszy Krāslavas pils lub Plāteru pils, oraz powstały w latach 1755–1767 Kościół św. Ludwika (Krāslavas Sv. Ludviga Romas katoļu baznīca).

W Łatgalii mieści się jeden z najbardziej znanych obiektów kultu maryjnego na świecie – Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Agłonie (Aglona), po łotewsku Vissvētākās Jaunavas Marijas debesīs uzņemšanas bazilika. Każdego roku przybywają tutaj tysiące pielgrzymów i turystów. W ostatnich latach XVII w. w Agłonie osiedlili się dominikanie wileńscy i wznieśli drewniany kościół. Po pożarze budynków na ich miejscu powstał w drugiej połowie XVIII stulecia kamienny klasztor i obecna bazylika w stylu barokowym. Wspaniała świątynia charakteryzuje się bogatym wyposażeniem i cenną kolekcją obrazów, rzeźb i innych dzieł sztuki. Cudowny Obraz Matki Bożej Agłońskiej, nazywanej Przewodniczką z Kwiatem, ma, jak mówią miejscowi, moc uzdrawiającą. Do Agłony 9 września 1993 r. pielgrzymował papież Jan Paweł II. Na spotkanie z nim przybyło wówczas ponad 300 tys. wiernych.

 

Suweniry z Łotwy

Najlepszą pamiątką z tego nadbałtyckiego kraju są wyroby z bursztynu – sieć butików z bursztynową biżuterią nazywa się Amber Line – oraz podobnie jak na Litwie oryginalne produkty z lnu czy drewna. Z pewnością warto zaopatrzyć się również w tutejszy specjał: Ryski Czarny Balsam (Rīgas Melnais balzams), czyli ziołowy likier występujący w dwóch wariantach – klasycznym (z zawartością alkoholu 45 proc.) i o smaku czarnej porzeczki i wiśni (30-procentowy). Za miejscowe smakołyki uchodzą także m.in. żurawina w cukrze, łotewski żytni chleb (rupjmaize), czekolady i słodycze marek Laima oraz NelleUlla, herbaty ziołowe czy wreszcie rzemieślnicze cydry, nalewki, wina musujące i owocowe z winiarni Abavas. Łotysze wytwarzają też wysokiej jakości ceramikę, zwłaszcza z fabryki Piebalga (Piebalgas porcelāna fabrika), oraz kosmetyki Mádara i Stenders, a nawet piękne świece, choćby te firmy Baltic Candles – aktualnie największego producenta tego typu wyrobów w krajach bałtyckich, albo the MUNIO (Munio Candela) – tworzone ręcznie przy użyciu w 100-procentach naturalnych składników: wosku sojowego i zapachów.