PAWEŁ CHOIŃSKI
www.moja-malta.pl
W ostatnich latach coraz większą popularnością zaczyna cieszyć się na świecie turystyka filmowa („set jetting”), czyli odwiedzanie miejsc związanych z produkcją filmów i seriali. Któż nie chciałby zobaczyć plenerów swojego ulubionego filmu nie tylko na ekranie, lecz także w świecie rzeczywistym?
Trend ten oczywiście zauważa też i stara się wykorzystać branża turystyczna. Nowa Zelandia, gdzie kręcone były sceny do Władcy pierścieni i Hobbita, próbuje przyciągnąć fanów twórczości brytyjskiego pisarza J.R.R. Tolkiena (1892–1973). W chorwackim Dubrowniku chyba w każdym sklepie z pamiątkami znajdziemy rzeczy związane z kręconym tu serialem Gra o tron. Na dworcu King’s Cross w centralnym Londynie wciąż ustawiają się kolejki wielbicieli Harry’ego Pottera do zrobienia sobie zdjęcia przy wejściu na peron 9 i ¾, dostępny jedynie dla czarodziejów. Ba, nawet w Sandomierzu powstał gabinet figur woskowych Świat Ojca Mateusza.
Jednak odwiedzając Maltę, jakoś specjalnie tego nie odczujemy. I choć w internecie można znaleźć sporo informacji na ten temat, to ze świecą szukać w ofercie lokalnych biur podróży wycieczek związanych z filmami, które tutaj powstawały. A wyspa, jeśli chodzi o turystykę filmową, ma ogromny potencjał.
Działania rządu
Blisko 25 lat temu rząd, widząc korzyści, jakie maltańskiej gospodarce mogą przynieść powstające tu filmy i seriale, powołał Maltańską Komisję Filmową (Malta Film Commission). Jej głównym zadaniem jest promocja wysp jako miejsca idealnego dla produkcji filmowych oraz pomoc w nawiązaniu kontaktu między zagranicznymi firmami i lokalnym rynkiem. Co, dzięki różnego rodzaju dotacjom, wydaje się iść całkiem sprawnie. W ciągu ostatnich 10 lat kręcono na Malcie zdjęcia do ponad 130 filmów i seriali.
W czerwcu tego roku Johann Grech, pełniący funkcję tzw. Malta Film Commissioner, powiedział, że w rekordowym 2022 r. w kraju powstały aż 24 produkcje filmowe, które przyniosły maltańskiej gospodarce 85 mln euro zysku. Dodał również, że już w pierwszej połowie tego roku kręcono zdjęcia do ponad 20 kolejnych.
Kto i jakie filmy kręcił na Malcie?
Na wyspach gościli filmowcy z różnych zakątków świata. Powstawały tu zarówno duże amerykańskie czy brytyjskie dzieła, jak i niszowe filmy, znane jedynie w krajach, w których je produkowano, takich jak choćby Izrael czy Litwa. Co ciekawe, powstało tutaj nawet kilka projektów bollywoodzkich. No i oczywiście nasze, polskie.
Niektóre z kręconych na Malcie filmów cieszyły się dużą oglądalnością, a inne można uznać za zupełne klapy. Wśród tych pierwszych znajdują się chociażby trzy obrazy, które zdobyły statuetki Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS): Gladiator (5 Oscarów), Midnight Express (2 Oscary) i U-571 (1 Oskar). Ale są też zdobywcy Złotych Malin, przyznawanych najgorszym produkcjom: Pinokio z 2002 r. (1 Złota Malina) czy Rejs w nieznane (5 Złotych Malin).
Wśród reżyserów, którzy kręcili tu filmy, pojawia się wiele znanych nazwisk, jak np.: Steven Spielberg (Monachium), zmarły w sierpniu 2022 r. Wolfgang Petersen (Troja), Oliver Stone (Aleksander), Kevin Reynolds (Hrabia Monte Christo i Zmartwychwstały), Roberto Benigni (Pinokio), Ridley Scott (Sztorm, Gladiator, Napoleon oraz Gladiator 2), Roman Polański (Piraci), nieżyjący od listopada 2006 r. Robert Altman (Popeye) czy zmarły w lipcu 2020 r. Alan Parker (Midnight Express).
Podobnie rzecz się ma z aktorami. Na Malcie pojawiali się, żeby występować w filmach, m.in.: Angelina Jolie, Geena Davis, Rachel Weisz, Robin Williams, Brad Pitt, Russell Crowe, Sean Bean, Orlando Bloom czy Tom Hanks. A ci, którzy bardziej kojarzeni są ze scen muzycznych, to John Bon Jovi czy Madonna.
Malta i nie tylko
Choć akcja niektórych z filmów kręconych na wyspach rzeczywiście rozgrywa się tutaj, to jest to tak naprawdę mała część wszystkich powstających na Malcie produkcji. Dobry przykład może stanowić brytyjski film z 1953 r. Bitwa o Maltę ukazujący losy jednego z brytyjskich pilotów walczących na wyspie podczas II wojny światowej. Na Malcie rozgrywają się także sceny Czarnego orła z 1988 r., w którym jedną z głównych ról gra znany z filmów akcji belgijski aktor Jean-Claude Van Damme. Co interesujące, odgrywana przez niego postać jest dość nietypowa w jego dorobku artystycznym, bo wyjątkowo wciela się tu w czarny charakter.
Ostatnia z szerzej znanych produkcji, której bohaterowie trafiają na Maltę, to Jurassic World: Dominion. W fikcyjnej rzeczywistości wyspa stanowi centrum przemytu i nielegalnego handlu dinozaurami. Film ten, który wszedł na ekrany w 2022 r., jest chyba pierwszym, którego produkcją Malta zaczęła się rzeczywiście promować jako cel turystyki filmowej. Po zakończeniu prac nad tym fantastycznonaukowym dziełem, przed Pałacem Wielkiego Mistrza w Valletcie, na nabrzeżu w Birgu (Vittoriosie) i Mellieħa, pojawiły się rzeźby przedstawiające dinozaury w scenach, które rozgrywały się na wyspie.
Jednak Malta z tutejszą kulturą łączącą Afrykę i Europę, oczywiście oprócz samej siebie, umie doskonale udawać plenery charakterystyczne praktycznie dla całego obszaru Morza Śródziemnego. Wykorzystywali to zresztą wielokrotnie producenci filmowi. Zarówno obszary miejskie, jak i bardziej dzikie krajobrazy wyspy doskonale sprawdzały się jako Włochy, Francja, Grecja, Turcja, Izrael czy Libia. Było tak choćby w kręconym przez Stevena Spielberga Monachium (2005 r.). Maltańskie ulice odgrywały wówczas Italię, Grecję, Libię i Izrael. A w kręconym na Gozo filmie Nad morzem (2015 r.) akcja rozgrywa się na malowniczym południu Francji.
Gdzie na Malcie powstają filmy?
Właściwie chyba każdy, kto miał szczęście odwiedzić Wyspy Maltańskie, był w miejscu, które służyło za plener filmowy. Na Maltę można dostać się tylko dwoma drogami: albo samolotem, lądując na jedynym w kraju lotnisku w Luqa (Malta International Airport – MLA), albo promem lub statkiem wycieczkowym, przybijając do nabrzeża w Wielkim Porcie (Grand Harbour). Zarówno tutejszy międzynarodowy port lotniczy, jak i morski można zobaczyć w wielu filmach. Nie zawsze jednak odgrywały one same siebie.
Na lotnisku na Malcie powstawały zdjęcia do filmu Midnight Express – grało ono wówczas turecki Stambuł, Czarnego orła – tutaj wyjątkowo jako maltański port lotniczy w Luqa, Monachium – w roli izraelskiego Tel Awiwu, 13 godzin: Tajna misja w Benghazi (2016 r.) – jako Bengazi w Libii czy wreszcie Siedem dni (2018 r.) – tu występowało jako Entebbe w Ugandzie. Z kolei Wielki Port możemy zobaczyć w takich produkcjach jak Hrabia Monte Christo (2002 r.) – gra francuską Marsylię, Aleksander (2004 r.) – jako Aleksandria, a także Morderstwo w Orient Expressie (2017 r.) – odgrywa tu Jerozolimę. Ciekawostką jest to, że jeśli chodzi o wspomniany kryminał autorstwa brytyjskiej pisarki Agathy Christie (1890–1976), to w maltańskiej stolicy powstała część ujęć zarówno do jego ekranizacji z 2017 r., jak i wcześniejszej, z 2010 r., stanowiącej odcinek serialu Poirot.
Malta, której nie widać
Jednak nie we wszystkich obrazach kinowych kręconych na wyspie możemy zobaczyć maltańskie krajobrazy. Jednym z takich dzieł jest Szpieg, który mnie kochał z 1977 r., czyli 10. część przygód agenta Jej Królewskiej Mości. Na Malcie, a dokładniej na jej wodach przybrzeżnych, nakręcone zostało jedynie kilkadziesiąt sekund z końcówki tego filmu. W scenach tych kapsuła ratunkowa, na pokładzie której James Bond ucieka z łodzi podwodnej, unosi się na powierzchni wody, a następnie zostaje podjęta przez brytyjski okręt. I choć film ten często jest wymieniany wśród innych powstających na wyspach, to tak naprawdę podczas jego produkcji korzystano jedynie z ich wód przybrzeżnych.
Niektóre dzieła kinowe, choć kręcone fizycznie na Malcie, zostały później poddane obróbce cyfrowej, przez co bardzo trudno rozpoznać maltańskie plenery. Tak jest np. z Aleksandrem Olivera Stone’a. Tu reżyser zdecydował się jedynie nakręcić kilka ujęć w Wielkim Porcie, które następnie zostały przerobione cyfrowo, tak by przypominały antyczny port w Aleksandrii, gdzie rozgrywa się część akcji. Podobnie rzecz się ma w przypadku Przygód Gerarda (1970 r.). W tej produkcji próżno szukać maltańskich krajobrazów. W studiu filmowym w Kalkarze powstała jedynie makieta przedstawiająca znajdujący się na wzgórzu zamek Morales. Budowlę tę następnie wysadzono w powietrze, a powstałe tak zdjęcia trikowe zostały wykorzystane w filmie.
Maltańskie studia filmowe
Kolejna duża część produkcji, które były kręcone na Malcie, a na których nie widać ani kawałka wyspy, to dzieła powstające w mieszczącym się na obrzeżach Kalkary studiu filmowym Mediterranean Film Studios. Studio powołano do życia w 1964 r., a jego powstanie wiąże się z budową specjalnego zbiornika na potrzeby kręcenia The Bedford Incident z 1965 r. Zbudowany na samym brzegu basen miał umożliwić kręcenie scen wodnych w kontrolowanych warunkach. W dodatku w taki sposób, żeby tafla wody w zbiorniku zlewała się z wodą morza rozpościerającego się wokół wyspy. Horyzontalny basen w Kalkarze był pierwszym tego typu na świecie.
Obecnie Mediterranean Film Studios, czyli Śródziemnomorskie Studio Filmowe, dysponuje trzema zbiornikami. Pierwszy z nich jest płytki, o głębokości od 1,8 do 4 m i wymiarach 91 na 122 m, a drugi głęboki, powstały w 1980 r. Stworzono go na potrzeby kręcenia filmu Podnieść Titanica. Ma on wymiary 107 na 49 m i głębokość 11 m. Z kolei trzeci basen został zadaszony. Wybudowano go w latach 90. do kręcenia reklamy firmy odzieżowej Levi Strauss & Co., noszącej tytuł Syreny. Zbiornik ma wymiary 15 na 9 m i 3,6 m głębokości.
Maltańskie studio jest aktualnie jednym ze światowych liderów wodnych efektów specjalnych. Oprócz wspomnianych już produkcji w basenach tych kręcono m.in. sceny do filmów U-571 (2000 r.), Sztorm (1996 r.), Wyprawa Kon-Tiki (2012 r.), Kapitan Phillips (2013 r.), Wyspa Róży (2020 r.) czy dwóch części przygód niepokonanych Galów: Asterix i Obelix: Misja Kleopatra (2002 r.) i Asterix i Obelix: W służbie Jej Królewskiej Mości (2012 r.).
Oprócz zbiorników wodnych maltańskie studio filmowe dysponuje terenami Fortu Ricasoli, który został wybudowany w latach 1670–1698 przez Kawalerów Maltańskich u wejścia do Wielkiego Portu. Tu na potrzeby dzieł kinematograficznych budowane są często potężne scenografie stanowiące plan niemal całego filmu.
W 2008 r. dla hiszpańskiego dramatu historycznego Agora (2009 r.) w tym forcie bastionowym wzniesiono scenerię mającą odwzorować budowle starożytnej Aleksandrii, w tym założoną przez Ptolemeusza I Sotera Bibliotekę Aleksandryjską. W 1999 r. na potrzeby Gladiatora (2000 r.) postawiono tu znaczną część Koloseum oraz część budynków przypominających Rzym z okresu panowania cesarza Kommodusa, przypadającego na lata 180–192. Podobnie stało się w minionym roku, kiedy kręcono tutaj oblężenie Tulonu z 1793 r. (pierwsze zwycięstwo Napoleona) do filmu Napoleon (2023 r.), czy w tym, gdy w maju rozpoczęto prace nad przygotowaniem scenografii do drugiej części Gladiatora. Niestety teren fortu jest zamknięty, ale ciekawi tego, jakich rozmiarów są to budowle i jak wyglądają, mogą spojrzeć na komputerach na obraz satelitarny Map Google, gdzie można ujrzeć dekoracje do filmu Gladiator 2, którego premierę zaplanowano na 2024 r.
Obok tzw. Fortu Rinella (w rzeczywistości baterii artyleryjskiej z epoki wiktoriańskiej) i basenów Mediterranean Film Studios w latach 90. wybudowano filmowy park rozrywki – Rinella Movie Park. Miał się on stać jedną z atrakcji turystycznych Malty. Znajdowały się tutaj m.in. części scenografii z powstających w studiu produkcji, jak np. fragment kadłuba łodzi podwodnej z filmu U-571. Niestety w tamtym czasie nie było jeszcze takiego zainteresowania tego typu atrakcjami i przynoszący straty park filmowy został zamknięty w 2000 r., zmieniając się w cel wędrówek miłośników urbexu, czyli eksplorowania opuszczonych miejsc.
Malta na ekranach
Nie brakuje też oczywiście filmów, w których bez problemu rozpoznamy lokalizacje kręcenia poszczególnych scen. A odwiedzając Wyspy Maltańskie, będziemy mogli zobaczyć te miejsca na żywo. Tak samo jak kręconych tu dzieł, jest ich całkiem sporo, a te najbardziej znane to:
Valletta
Wiele z przecinających stolicę Malty ulic i placów brało udział w powstających tutaj produkcjach filmowych. Na placu Republiki (Republic Square), na którym stoi pomnik brytyjskiej królowej Wiktorii, realizowane były np. sceny do filmu Monachium, w Pałacu Wielkiego Mistrza (Grandmaster’s Palace) powstawały ujęcia do Czarnego orła, a na placu przed pałacem (St. George’s Square) w Jurassic World: Dominion Owen uciekał przed goniącymi go dinozaurami. Przy Bramie Wiktorii (Victoria Gate) kręcono m.in. sceny do filmu Podwójna gra z 2004 r., w którym w główną postać wcieliła się Sharon Stone.
Ale nie tylko ulice Valletty stanowiły scenerię. Także na dachach tutejszych budynków realizowano zdjęcia. Przykładem może być choćby Assassin’s Creed (2016 r.), w którym kilka scen ucieczki głównego bohatera i walki z templariuszami kręcono na dachu Bazyliki św. Dominika (Basilica of St Dominic). Na samym końcu półwyspu Sciberras, gdzie założona została w marcu 1566 r. Valletta, Kawalerowie Maltańscy wybudowali Fort św. Elma (Fort Saint Elmo), w którego górnej części mieści się obecnie Narodowe Muzeum Wojny (National War Museum). Z południowego bastionu widać plac z dwupiętrowym budynkiem baraków. To on odgrywał rolę więzienia w filmie Midnight Express. Na terenie fortu kręcono także sceny do World War Z (2013 r.), Wyspy piratów (1995 r.) czy Morderstwa w Orient Expressie.
Jest jeszcze jedno miejsce w Valletcie związane z kinematografią – to „The Pub”, znajdujący się przy Archbishop Street. Znany jest on także jako „Ollie’s Last Pub”. Jest to lokal, w którym w trakcie kręcenia zdjęć do pierwszej części Gladiatora zmarł w maju 1999 r. na atak serca, wcielający się w rolę właściciela szkoły niewolników Proxima, angielski aktor Oliver Reed.
Mdina
Stara stolica Malty, zwana dziś „cichym miastem” (tzw. Silent City), to kolejne plenery filmowe. Brama miejska Mdiny to nic innego jak efektowny wjazd do Królewskiej Przystani z Gry o tron. A przy Mesquita Square rozgrywały się sceny umiejscowione przed domem rozpusty należącym do lorda Baelisha, znanego również jako Littlefinger.
Mdina to oczywiście nie tylko Gra o tron. I choć dziś miasto to jest prawie całkowicie wyłączone z ruchu kołowego, z wyjątkiem aut dostawczych, pojazdów służb ratunków, karawanów pogrzebowych, samochodów nowożeńców i niewielkiej, blisko 250-osobowej tutejszej populacji, to w filmie Czarny orzeł możemy zobaczyć sceny pościgu samochodowego uliczkami starej stolicy Malty. Brama Mdiny pojawia się także w jednym z odcinków serialu telewizyjnego Święty z Rogerem Moorem w roli głównej – gdy filmowy bohater Simon Templar terroryzuje kierowcę autobusu i każe mu wjechać w bramę prowadzącą do miasta. Z kolei tutejszy plac przed Katedrą św. Pawła (St Paul’s Cathedral) to m.in. Rzym z Hrabiego Monte Christo, Marabuco w Piratach czy Paryż w Napoleonie.
Trzy miasta
Tak samo jak nasze Gdańsk, Gdynia i Sopot, na Malcie trzy nadmorskie miejscowości połączyły się w jeden organizm zwany trójmiastem. Są to: Birgu, zwane czasem Vittoriosą, Isla (Senglea) i Bormla (Cospicua). Najczęściej używany plener filmowy maltańskiego trójmiasta (Three Cities) to nabrzeże Birgu, gdzie powstawały zdjęcia do Wyspy Piratów, Rejsu w nieznane (2002 r.) czy Jurasic World: Dominion. W kręconym przez Stevena Spielberga Monachium znajdujący się w mieście Cospicua dok nr 1 posłużył jako plener do scen rozgrywających się w Bejrucie.
Buġibba, Sliema i Fort Manoela
Buġibba i Sliema to jedne z większych centrów hotelowych Malty. Na znajdujących się w tych miejscowościach nadmorskich promenadach powstawały np. zdjęcia do Monachium, w których główny bohater, Awner, spotyka się ze swoim przełożonym. W Buġibbie kręcono też ujęcia, w których wysadzono w powietrze cypryjski hotel Olympic.
Także niedostępny na co dzień Fort Manoel pojawił się w kilku filmach. Nie wsławił się chyba jednak zbyt dobrze, bo zarówno w Grze o tron, jak i w filmie Assassin’s Creed był miejscem, w którym odbywały się egzekucje.
Marsaxlokk i Delimara
Położona na południu wyspy rybacka miejscowość Marsaxlokk to kolejny plan filmowy. Powstały tu m.in. sceny do filmu Monachium i Zemsta Świętego (1969 r.). W tym pierwszym maltańskie miasteczko odgrywało nabrzeże Bejrutu, a w drugim miasto na Sycylii.
Niedaleko Marsaxlokk na półwyspie Delimara znajduje się jedna z dwóch na Wyspach Maltańskich zabytkowych latarni morskich – Delimara Lighthouse z 1855 r. Także ją wykorzystano do powstających na Malcie produkcji. Mowa tutaj m.in. o Naocznym świadku – brytyjskim filmie z 1970 r.
Marsa
Ta niewielka miejscowość położona w głębi Wielkiego Portu nie jest jakoś szczególnie atrakcyjna dla filmowców. Jednak przy tutejszym nabrzeżu można znaleźć jeden z ciekawszych obiektów związanych z dziełami kinematograficznymi powstającymi na Malcie – replikę niemieckiej łodzi podwodnej z czasów II wojny światowej.
Kiedy w 1997 r. zaczynano prace nad U-571, maltańska firma branży stoczniowej Bezzina Group otrzymała zlecenie na zaprojektowanie i budowę na potrzeby filmu okrętu podwodnego. Miał on nie tylko samodzielnie pływać, lecz także mieć możliwość zanurzania się na niewielką głębokość. Prace w stoczni trwały 8 miesięcy. Okręt ostatecznie nie tylko zagrał w kręconym wtedy filmie, lecz także został wykorzystany przez kilka kolejnych ekip. Można zobaczyć go m.in. w niemieckiej produkcji U-900 (2008 r.) oraz serialach Okręt (2018 r.) i Wojna na pełnym morzu (2023 r.).
Għajn Tuffieħa
Malownicza Għajn Tuffieħa i znajdujący się tuż obok półwysep Qarraba też kilkukrotnie pojawiły się w filmach. Rozgrywały się tu m.in. sceny pierwszego nakręconego na Malcie filmu (niemego) Sons of the Sea z 1926 r. Plaża pojawia się także w Troi (2004 r.), kiedy siedzący pod drzewem Odyseusz przyjmuje wysłanników naczelnego wodza Greków Agamemnona. Również pobliską piaszczystą plażę nad Złotą Zatoką (Golden Bay) można ujrzeć na ekranach kin, np. w Napoleonie wyreżyserowanym i wyprodukowanym przez Ridleya Scotta.
Popeye Village
Myśląc o Malcie i turystyce filmowej, trudno nie wspomnieć o produkcji, która tutaj powstała, a do której scenografia została później przekształcona w jedną z bardziej znanych miejscowych atrakcji turystycznych. Mowa oczywiście o filmie Popeye z 1980 r. w reżyserii Roberta Altmana, w którym w rolę dzielnego marynarza wcielił się zmarły w sierpniu 2014 r. Robin Williams. Notabene była to pierwsza główna rola tego amerykańskiego aktora.
Wioska Sweethaven (Popeye Village – Wioska Popeya) została zbudowana w 1979 r. w niewielkiej zatoce Anchor (Anchor Bay) na północy wyspy. I może nie byłoby w niej nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że wszystkie budynki wykonano z drewna, czyli materiału, który na Maltę trzeba sprowadzać – w tym wypadku z Niderlandów i Kanady. W ciągu siedmiu miesięcy na skalistym brzegu zatoki postawiono kilkanaście kolorowych domków, które stoją w tym miejscu do dziś. Mimo iż minęło już ponad 40 lat, to nadal stanowią wielką atrakcję, zarówno dla samych Maltańczyków, jak i gości odwiedzających ich kraj.
Gozo
Mniejsza, spokojniejsza i skromniejsza siostra Malty przeszła do historii kinematografii przede wszystkim dzięki scenom rozgrywanym w pobliżu nieistniejącego już Lazurowego Okna (Azure Window), które zawaliło się w marcu 2017 r. Na szczęście możemy podziwiać je nadal w filmach, a dodatkowo śledzić, jak zmieniało się na przestrzeni lat. Powstawały tu filmy takie jak Zmierzch tytanów z 1981 r. czy Hrabia Monte Christo z 2002 r. Jest to też jedno z miejsc związanych z serialem Gra o tron (pierwszym sezonem). W 2010 r. odgrywano tutaj sceny ślubu Daenerys Targaryen z Khalem Drogo.
Z serialem tym wiąże się też niestety niezbyt ciekawa historia. Pracownicy przygotowujący plan zdjęciowy wyrównali teren, zasypując duży obszar skalistego wybrzeża grubą warstwą piachu i pokruszonych skał. Używali do tego ciężkiego sprzętu budowlanego. Wywołało to znaczne zniszczenia, zarówno jeśli chodzi o uszkodzenie powierzchni skał, jak i cały tutejszy ekosystem. W zdarzeniu tym upatruje się powodów, dla których producenci nie wrócili na Maltę podczas kręcenia kolejnych sezonów serialu.
Oprócz Lazurowego Okna na Gozo znajduje się jeszcze jedno miejsce mocno związane z filmem. Jest nim zatoka Mġarr ix-Xini, która była planem kręconego przez chyba najbardziej popularną swego czasu parę aktorską Hollywood, Angelinę Jolie i Brada Pitta, filmu Nad morzem. Niestety, ale odwiedzając dzisiaj ten malowniczy zakątek, nie znajdziemy ani hotelu, ani baru, gdzie rozgrywały się sceny tego amerykańskiego dramatu romantycznego. Oba te budynki stanowiły jedynie scenografię wybudowaną na czas kręcenia zdjęć.
Comino
Ta najmniejsza z trzech zamieszkanych Wysp Maltańskich także przyciąga filmowców. Na kręcenie scen do filmów w przepięknej Błękitnej Lagunie (Blue Lagoon), cieśninie usytuowanej między Comino i Cominotto, zdecydowali się m.in. Wolfgang Petersen przy Troi i Guy Ritchie przy Rejsie w nieznane. W przypadku tej drugiej produkcji oprócz scen powstałych na maltańskiej wyspie Comino znalazły się też inne, które zrealizowano na wschodnim wybrzeżu Sardynii, na plaży o nazwie Capo Comino. To powoduje czasem mylne wskazywanie miejsc kręcenia niektórych obrazów kinowych.
Ale Comino to nie tylko słynna Błękitna Laguna. Wznosząca się na wyspie Wieża św. Marii (Saint Mary’s Tower), wybudowana na początku XVII stulecia przez Kawalerów Maltańskich, stała się scenografią do filmu Hrabia Monte Christo. Powstały tu sceny rozgrywające się na francuskiej wyspie If koło Marsylii, gdzie więziony był główny bohater. W filmie wykorzystano także plenery Kryształowej Laguny (Crystal Lagoon) i znajdujących się na Comino jaskiń.
Polskie akcenty
Na liście dzieł kinowych i seriali telewizyjnych kręconych na Wyspach Maltańskich nie może oczywiście zabraknąć produkcji tworzonych przez Polaków. Teoretycznie pierwszym obrazem, który powstał częściowo na Malcie, a przy którym pracowali również polscy filmowcy, były Przygody Gerarda z 1970 r. Używam świadomie słowa „teoretycznie”, bo tak naprawdę postawiono tu jedynie makietę, która posłużyła do użytych w filmie zdjęć trickowych. Film ten wyreżyserował Jerzy Skolimowski, za zdjęcia odpowiadał Witold Sobociński (1929–2018), a za produkcję – pochodzący z Polski Gene Gutowski (1925–2016). Przy tworzeniu Przygód Gerarda brał też udział polski operator kamery Andrzej Kostenko.
Kolejny obraz z udziałem Polaków to Piraci Romana Polańskiego z 1986 r. Oprócz samego reżysera w produkcji wzięli udział m.in. polski olimpijczyk Władysław Komar (1940–1998) i aktor Eugeniusz Priwieziencew (1946–2005), wcielając się w postaci dwójki marynarzy, a także wspomniani już Witold Sobociński i Andrzej Kostenko oraz kilkunastoosobowa grupa polskich kaskaderów. Na Malcie sceny do tego filmu powstawały m.in. w Mdinie.
W 1990 r. na ekrany kin wszedł niemiecki dreszczowiec Kill Cruise (po polsku Morderczy rejs). W jednej z kręconych na Malcie scen zagrała Grażyna Szapołowska, a autorem zdjęć do tej produkcji był Edward Kłosiński (1943–2008).
Największym polskim dziełem filmowym, które powstawało na Wyspach Maltańskich, jest serial Kryminalni. Dwa odcinki sezonu 6. kręcono właśnie tutaj. Wyemitowano je w 2007 r. Oba odcinki: Oko za oko i Nie zabijaj, zostały wyreżyserowane przez Piotra Wereśniaka. I choć akcję w większości umiejscowiono na Gozo, to znaczną część zdjęć realizowano na Malcie. Jako plenery do serialu posłużyły m.in. Marsaxlokk, Birgu, Sliema, Xlendi, Kalkara, Xwejni oraz plaża Għajn Tuffieħa i jej okolice.
Ten sam reżyser pojawił się na Wyspach Maltańskich również rok później, kręcąc w ogrodach Upper Barrakka i przy plaży Għajn Tuffieħa kilka ostatnich scen do komedii romantycznej Nie kłam kochanie. W czasie gdy realizowano zdjęcia, Maltę odwiedzał właśnie były prezydent Lech Wałęsa, promując na wyspie polski Wrocław jako kandydata na gospodarza wystawy światowej EXPO 2012 (ostatecznie wybrano Yeosu w Korei Południowej). Filmowcy zaprosili polityka do jednej ze scen, która pojawiła się w trakcie kończących film napisów.
Malta dokumentalnie
Filmy fabularne to jednak nie jedyne produkcje powstające na Malcie. Wyspy za sprawą swojej bogatej i tajemniczej historii bywały też plenerem dla filmów dokumentalnych. To właśnie tutaj, m.in. w znajdującej się na obrzeżach miejscowości Birżebbuġa jaskini krasowej Għar Dalam i w pobliżu Lazurowego Okna na Gozo, jedne z pierwszych scen do swojego serialu Pierwszy Eden: Śródziemnomorski świat i człowiek kręcił w 1986 r. brytyjski biolog, historyk przyrody, pisarz i podróżnik Sir David Attenborough.
Maltańskie świątynie megalityczne, uważane do niedawna za najstarsze budowle na świecie, oraz ciągnące się w wielu miejscach na wyspach wyżłobione w kamiennym podłożu koleiny przyciągają licznych poszukujących sensacji filmowców. Malta jako kandydatka do bycia mityczną Atlantydą pojawia się w filmie Atlantyda – Prawda czy legenda czy firmowanym przez National Geographic obrazie Atlantyda: naukowe śledztwo (2017 r.).
Wyspy ujrzeć można także w serialu Grahama Hancocka Prehistoryczna apokalipsa (2022 r.), gdzie w odcinku Świt Syriusza szkocki reporter próbuje przekonać nas, iż maltańskie świątynie megalityczne są dużo starsze niż wskazują to dotychczasowe badania, i że zostały stworzone przez zaawansowaną cywilizację żyjącą w czasach epoki lodowcowej. Serial spotkał się z dość mocną krytyką ze strony naukowców. Maltańska kurator organizacji Heritage Malta, której wypowiedzi pojawiają się w serialu, zarzuciła wprost, że jej słowa zostały zmanipulowane przez autora tak, aby pasowały do prowadzonej przez niego narracji na temat pochodzenia świątyń.
W świecie muzyki
Malta także muzyków kusi do tego, żeby właśnie tu tworzyli swoje teledyski. Najbardziej rozpoznawalnym na świecie zespołem, który pojawił się na Wyspach Maltańskich, jest Genesis. Ta brytyjska grupa rockowa nagrała tutaj teledysk do utworu Congo. Zdjęcia kręcono w basenach Mediterranean Film Studios w 1997 r., czyli po odejściu z zespołu jego najbardziej znanego członka, Phila Collinsa.
Teledyski do swoich piosenek tworzył tu również, mieszkający przez pewien czas na wyspach, niemiecki muzyk Phillip Boa (Phillip Boa and the Voodooclub). Na maltańskiej ziemi powstały klipy do utworów Bells Of Sweetness, Standing Blinded on the Rooftops, So What.
Wyspy pojawiają się też w teledyskach polskich wykonawców. W 2014 r. na ulicach Valletty i Floriany oraz w skateparku w Msidzie Honorata Skarbek nakręciła klip do utworu GPS. Dwa lata później m.in. w opuszczonym 4-gwiazdkowym Jerma Palace Hotelu w Marsaskali i na znajdującej się w miejscowości Birżebbuġa piaszczystej plaży Pretty Bay powstały zdjęcia do singla Fearless Andrzeja Gromali, znanego jako Gromee. Na Malcie nagrywali także teledyski muzycy polskiej sceny hip-hopowej: Hades do piosenki Endorfina, eRJot z gościnnym udziałem Braha i Liroya do utworu Zrozum To czy Quebonafide do Ile mogłem. Powstawały tutaj również np. wideoklipy disco polo: Endrju – Dziewczyna taka jak Ty, Sensual & DJ Sequence – To tylko facet oraz WML Dance do Lucky Man i Tańca z pasją.
Malta wydaje się zatem idealnym kierunkiem dla miłośników turystyki filmowej. Choć może jeszcze ten rodzaj zwiedzania nie jest tu aż tak rozwinięty, to widać już pewne ruchy miejscowej branży turystycznej w tym kierunku. A jeśli chodzi o możliwości, to Wyspy Maltańskie naprawdę mogą bardzo wiele zaoferować amatorom kina i podróży.
