GRZEGORZ MICUŁA

« Trzy republiki nadbałtyckie to niewielkie, a jednocześnie zróżnicowane państwa położone w bezpośredniej bliskości Polski. Ich powierzchnia i liczba ludności są nieduże, ale wszystkie wyróżniają się ciekawą kulturą, w której krzyżowało się wiele wpływów, bogatym i różnorodnym dziedzictwem historycznym oraz dziką, surową przyrodą, kształtowaną przez Bałtyk i północne w stosunku do naszego kraju położenie. »

Zamek w trokach na jeziorze Galwe, niegdyś siedziba wielkiego księcia Witolda kiejstutowicza

Litwa

Litwini od zarania dziejów szanowali przyrodę. W czasach pogańskich czcili święte gaje, drzewa i głazy, siły natury i zjawiska przyrodnicze. Jednym z głównych bogów litewskiej (bałtyckiej) mitologii był Perkun – bóg piorunów (gromowładca). Dzisiaj na Litwie jest 5 parków narodowych oraz 30 parków regionalnych, a obszary chronione zajmują 15 proc. powierzchni kraju.

Do pięciu zróżnicowanych pod względem ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego kraju parków narodowych Litwy zalicza się Auksztocki, Dzukijski, Żmudzki, Park Narodowy Mierzei Kurońskiej i Trocki Historyczny Park Narodowy. Wśród nich wyróżnia się ten ostatni, chroniący raczej krajobraz kulturowy i wyjątkowe zjawiska o charakterze historycznym czy etnograficznym.

CHRONIONA PRZYRODA

Auksztocki Park Narodowy (Aukštaitijos nacionalinis parkas) leży na północnym wschodzie Litwy, ok. 100 km na północ od Wilna, w pobliżu granicy z Łotwą i Białorusią, w sąsiedztwie miasteczka Ignalino (Ignalina) w okręgu uciańskim. Park, który zajmuje niecały 1 proc. litewskiego terytorium (blisko 406 km² powierzchni), znany jest ze swojej bioróżnorodności – można tu spotkać większość wszystkich gatunków roślin występujących na Litwie, z czego 64 zagrożone wyginięciem. Obszar ten stanowi też ostoję dla wielu rzadkich gatunków zwierząt. Mieszkają w nim łosie, jelenie, sarny, dziki, wilki i lisy, rysie, norki, bobry i zające, a także niemal całkowicie wymarłe na Litwie wydry, poza tym żółwie oraz wiele innych gadów, płazów i ryb słodkowodnych, jak również niezliczone owady. Wśród 190 gatunków ptaków występują m.in. sowy, głuszce, cietrzewie, żurawie, bieliki i czarne bociany.

Żmudzki Park Narodowy (Žemaitijos nacionalinis parkas) usytuowany jest na terenie historycznej Żmudzi, w północno-zachodniej części kraju, ok. 45 km na wschód od Bałtyku i miasta Kłajpeda, i ma powierzchnię 217,2 km². Chronione są w nim krajobrazowe pozostałości ostatniego lądolodu skandynawskiego z licznymi formami glacjalnymi: wzgórzami morenowymi, ozami, kemami i sandrami oraz jeziorami rynnowymi.

Z kolei Dzukijski Park Narodowy (Dzūkijos nacionalinis parkas), największy obszar chroniony na Litwie o powierzchni ponad 585 km², znajduje się na południu państwa, przy granicy z Białorusią, ok. 20 km na północny wschód od modnego kurortu Druskieniki (Druskininkai). Obejmuje znaczną część lasu Dainava, masywy wydm śródlądowych, sieć hydrograficzną Niemna, Mereczanki, rzeczek Ūla, Grūda, Skroblus i Strauja. Ochroną objęta jest tutaj nie tylko wyjątkowa przyroda, ale także miejscowe dziedzictwo kulturowe.

Kościół św. Piotra i dom bractwa czarnogłowych z XiV w. na placu Ratuszowym (Rātslaukums) w Rydze

PIASZCZYSTA MIERZEJA

Park Narodowy Mierzei Kurońskiej (Kuršių nerijos nacionalinis parkas) zajmuje litewską część tego wąskiego i długiego półwyspu z przylegającymi obszarami Morza Bałtyckiego i Zalewu Kurońskiego, chroniąc pokrytą wysokimi wydmami mierzeję, gdzie występują rzadkie gatunki flory i fauny. Do końca XVI w. żyli tu Kurowie (Kuronowie lub Kurszowie), jedna z etnicznych grup bałtyckich. Park zajmuje powierzchnię 264 km². Założony został w 1991 r., po opuszczeniu terenu przez wojska sowieckie, które kiedyś miały na tym obszarze swoją bazę, przez co sama mierzeja była niedostępna dla turystów. W parku narodowym znajdują się dwa rezerwaty ścisłe: Grobšto i Naglių, chroniące obszar ruchomych wydm (znacznie większych i wyższych niż w Słowińskim Parku Narodowym).

Etnograficzną ciekawostką Mierzei Kurońskiej są krikštaiozdobne drewniane krzyże cmentarne, a właściwie stele nagrobne wyrzeźbione z jednego pnia drzewa. Męskie XVII-wieczne krikštai były dekorowane głowami końskimi, a żeńskie wizerunkami ptaków. Pod koniec XIX stulecia na grobach mężczyzn oprócz tradycyjnych motywów zaczęły się również pojawiać elementy roślinne i zwierzęce, a na nagrobkach kobiet – serca i kwiaty. Zwyczaj ich stawiania mógł przyjść na teren Litwy i Żmudzi z pobliskich protestanckich Prus w pierwszej połowie XVI w. Na początku ubiegłego stulecia spotykano je już tylko w okolicach Tylży (Tilžė) oraz na Mierzei Kurońskiej.

Ta ostatnia (zarówno jej część litewska, jak i rosyjska) została wpisana w 2000 r. na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Jest interesująca z powodu śladów walki człowieka z żywiołem – wiatrem, falami morskimi i lotnymi piaskami. Są tutaj zasypane piaskiem stare wioski rybackie, ale także dawne budynki wzorowane na siedzibach Bałtów kurońskich, zamieszkujących te obszary do końca XVI w. Półwysep był obszarem przenikania się różnorodnych kultur: rodzimej kurońskiej, szwedzkiej, niemieckiej, polskiej, litewskiej i rosyjskiej.

Miłośnicy ptaków powinni odwiedzić kolonię kormoranów w okolicy Juodkrantė. Z platformy widokowej w rezerwacie można podziwiać tysiące ptaków gniazdujących na każdej z kilkuset pobliskich sosen. W górnych partiach drzew siedzą kormorany, poniżej czaple siwe. Szacuje się, że jest tu ok. 2,2 tys. par ptaków. Podczas ostatnich badań ornitolodzy naliczyli na zachód od Juodkrantė mniej więcej 1,7 tys. gniazd kormoranów i 500 gniazd czapli siwych. Na pobliskim Wzgórzu Czarownic (Raganų kalnas) rozmieszczono blisko 80 postaci z legend i ludowych bajek wyrzeźbionych w drewnie przez litewskich artystów: czarownice, smoki, diabły, zwierzęta i inne baśniowe stwory.

ZAMKI I PARKI

Trocki Historyczny Park Narodowy (Trakų istorinis nacionalinis parkas) obejmuje okolice średniowiecznej stolicy Litwy (do XIV w.) i chroni region jezior trockich z pięknym zamkiem wielkiego księcia Witolda (ok. 1350–1430) na wyspie na jeziorze Galwe (Galvė). Jest tutaj także Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny z obrazem Matki Bożej Trockiej. Do dzisiaj w Trokach mieszka wielu Karaimów, sprowadzonych jeszcze przez księcia Witolda, którzy mają też w mieście swoją świątynię – kenesę. Zamek na wyspie, zniszczony przez Moskali podczas XVII-wiecznych wojen, zrekonstruowany został w minionym stuleciu i stanowi obecnie jeden z najczęściej odwiedzanych zabytków kraju.

Ciekawym elementem litewskiej przyrody jest Park Dendrologiczny Skinderiškis (Skinderiškio dendrologinis parkas), położony w rejonie kiejdańskim. Na obszarze ok. 1,2 km², podzielonym na sektory geograficzne, posadzono rośliny z Europy, Syberii, Kaukazu, Azji Środkowej, Dalekiego Wschodu i Ameryki Północnej. W tym rozległym ogrodzie botanicznym pośród pomnikowych polodowcowych głazów narzutowych rośnie ponad sto gatunków drzew i krzewów iglastych, kilkadziesiąt odmian klonów, dębów, jesionów, bzów, jarzębin, lip, głogów, wiciokrzewów oraz innych drzew i krzewów.

Litwa ma również kilka atrakcyjnych uzdrowisk, do których chętnie jeździmy ze względu na ich walory lecznicze, czyste środowisko, bliskie położenie oraz fakt, że jest w nich ciągle taniej niż u nas. Polscy kuracjusze i turyści odwiedzają nadmorską Połągę (Palanga) oraz usytuowane malowniczo nad Niemnem Birsztany (Birštonas) i wspomniane już Druskieniki.

Piękny widok ze wzgórza zamkowego w Mereczu (Merkinė) na ujście Mereczanki (Merkys) do Niemna

KURORT U SŁONYCH ŹRÓDEŁ

Druskieniki od kilkuset lat cieszą się renomą znanego uzdrowiska. Jego nazwa wzięła się od litewskiej nazwy soli – druska, gdyż miejscowe źródła są mocno zasolone i dawniej warzono z nich sól. Miasto otaczają rozległe lasy sosnowe, stąd powietrze jest bardzo czyste. Tutejszą atrakcję stanowi rozległy park zdrojowy rozciągający się od brzegów Niemna do jeziora Druskonis. Wieść o leczniczych walorach lokalnych źródeł znana była od dawna. Ich medyczne walory potwierdzili badaniami naukowcy z Uniwersytetu Wileńskiego i w XIX w. modne stały się wyjazdy kuracyjne do druskienickich wód.

Tutejsze wody mineralne pije się lub używane są one do kąpieli. Wspaniały klimat miejscowości, czyste powietrze, piękne krajobrazy w połączeniu z balneoterapią umożliwiają regenerację sił i powrót do zdrowia. Skuteczne jest leczenie wodą mineralną z 12 miejscowych źródeł w postaci kąpieli i inhalacji oraz gorącym błotem leczniczym (borowiną). Woda źródlana o niższym stopniu mineralizacji doskonale orzeźwia, dostarczając potrzebnych mikroelementów, i korzystnie wpływa na układ trawienny. Miejscowe wody mineralne, podobnie jak wydobywana w pobliżu borowina, służą także do leczenia chorób skóry i układu oddechowego (astma), serca i krążenia, zaburzeń przemiany materii (otyłość i cukrzyca), systemu trawiennego oraz chorób kobiecych. W tutejszych sanatoriach i komfortowych hotelach spa kuruje się poza tym schorzenia narządów ruchu, stawów i mięśni. Wszelkie zabiegi – kąpiele mineralne i borowinowe, masaże, inhalacje i koktajle tlenowe – wykonuje się w obiektach sanatoryjnych Lietuva (Litwa), Eglė (Jodła) i Draugystė (Przyjaźń).

W ostatnich latach druskienickie uzdrowisko służy nie tylko kuracjuszom, ale także wczasowiczom szukającym ciszy i aktywnego wypoczynku na łonie przyrody. Przyjeżdżają tu również chętnie profesjonalni sportowcy, którzy leczą kontuzje i przygotowują się do startów w zawodach.

Dziś Druskieniki należą do najszybciej rozwijających się miejscowości na Litwie. Poza pełnym atrakcji parkiem wodnym (Druskininkų vandens parkas), odwiedzanym masowo przez polskich turystów, przez cały rok można poszusować na krytym stoku narciarskim (Snow Arena).

W Druskienikach jest wiele interesujących miejsc. W centrum miasteczka wznosi się neogotycki Kościół Matki Bożej Szkaplerznej, a w pobliskiej willi „Linksma” (Wesoła), położonej malowniczo nad jeziorem, mieści się dziś Muzeum Miejskie (Druskininkų miesto muziejus) z urozmaiconym zbiorem zdjęć, widokówek i pamiątek sprzed wielu dziesięcioleci. Uwagę zwraca też pomalowana na intensywnie niebieski kolor drewniana cerkiew (pod wezwaniem Ikony Matki Bożej „Wszystkich Strapionych Radość”) z drugiej połowy XIX w. oraz piękne, bogato zdobione drewniane wille, zwłaszcza zbudowana w 1926 r. „Imperial” oraz eklektyczna „Maurė” („Maurytanka”) z końca XIX stulecia. Można wybrać się do Muzeum Sękacza (Šakočių muziejus) obok restauracji „Romnesa” czy odwiedzić zajmujące muzeum przyrodnicze Girios aidas (Echo Leśne) z mnóstwem ciekawych eksponatów dotyczących lasu i drewna. Na stojących przy deptaku kramach sprzedawane są wyroby z bursztynu i drewna oraz interesująca czarna ceramika.

Latem w Druskienikach odbywają się festiwale muzyki kameralnej, smyczkowej i country, a w październiku Międzynarodowy Festiwal „Druskienicka Jesień Poezji” (Tarptautinis literatūros festivalis „Poetinis Druskininkų ruduo”). Gdy nadchodzi zima, na terenie Snow Areny organizuje się Snow Kayak, czyli widowiskowy spływ kajakowy na nartach zakończony skokiem do basenu z zimną wodą. W cieplejsze miesiące chętni mogą wypożyczyć rower i pojechać malowniczą trasą do odległej o 4 km Rotnicy, gdzie na przykościelnym cmentarzu znajduje się grób Jana Czeczota (1796–1847), polskiego poety, tłumacza, etnografa, przyjaciela Adama Mickiewicza, sekretarza Towarzystwa Filomatycznego. Kuracjusze mają też do dyspozycji mniej więcej 50 km wyasfaltowanych ścieżek rowerowych. Można się nimi dostać do największej atrakcji w okolicy, Parku Grūtas (Grūto parkas) nad jeziorem o tej samej nazwie, odległego od Druskienik o ok. 9 km. W parku stylizowanym na sowiecki łagier pokazano blisko 90 pomników z czasów komunistycznych.

Mierzeja kurońska to wąski (o szerokości od 0,4 do 3,8 km), pokryty wysokimi wydmami półwysep

WODNE KURACJE

Położona w zakolu Niemna, ponad 30 km na południe od Kowna, urocza, niespełna 3-tysięczna miejscowość Birsztany to drugie pod względem popularności litewskie uzdrowisko, które zarówno pod względem zdrowotnych walorów wód mineralnych czy borowin, jak i malowniczego położenia nie ustępuje Druskienikom. Kameralne miasteczko otoczone sosnowymi lasami charakteryzuje się łagodnym klimatem, ciszą i spokojem, doskonałymi zwłaszcza dla przemęczonych i wyczerpanych nerwowo.

W średniowieczu stała tu nadniemeńska warownia, a okoliczne lasy były ulubionym miejscem polowań wielkich książąt litewskich. Dzięki odkrytym w XIX w. bogatym złożom borowiny i źródłom wody mineralnej Birsztany stały się miejscowością uzdrowiskową.

Obecnie wykorzystuje się tutaj 13 ujęć. Najsłynniejsze są wody Vytautas, Birutė, Akvilė oraz Versmė i Vaidilutė. Po wojnie wybudowano w Birsztanach nowoczesne zespoły sanatoryjne Versmė (Źródło), Tulpė (Tulipan), Eglė (Jodła) czy Vytautas (Witold). Leczy się w nich schorzenia reumatyczne, kardiologiczne, endokrynologiczne i przewodu pokarmowego oraz nerwice.

Miasto rozwija ideę bawarskiego księdza Sebastiana Kneippa (1821–1897), który zalecał stosowanie hydroterapii. W centrum (w tzw. Ogrodzie Kneippa) można skorzystać z ogólnie dostępnej ścieżki – ze zbiornikami wypełnionymi lodowatą wodą oraz piaskiem i różnej wielkości kamykami masującymi stopy – używanej jednak głównie latem. W parku Witolda (Vytauto parkas) otwarto nową pijalnię w pawilonie Birutės vila. Z darmowych inhalacji z użyciem solanki bogatej w magnez, wapń i cynk korzystają mieszkańcy i goście. Z myślą o terapii wziewnej stworzono również podświetlane tężnie w głównym miejskim parku. Birsztany ze swoim korzystnym mikroklimatem, wodami mineralnymi i borowinami, krystalicznie czystym powietrzem i całkowitym zakazem palenia stanowią doskonałe miejsce dla osób chorych, jak i zdrowych, dbających o kondycję i odporność, harmonię pomiędzy ciałem, umysłem i duszą. Wiele rodzin przyjeżdża tu z dziećmi, żeby wzmocnić ich system immunologiczny.

Kuracjusze mogą wybrać się na pobliską Górę Witolda (Vytauto kalnas), jedno z najwyżej położonych grodzisk na Litwie (85 m n.p.m.), gdzie niegdyś stał drewniany zamek książęcy, oraz na Wzgórze Pieśni (Dainų kalnelis) z rzeźbami przedstawiającymi ludzi przy pracy, muzyków i anioły. W okolicznych lasach znajduje się wiele ścieżek rowerowych i pieszych, co roku odbywa się tutaj też tradycyjny festyn balonowy. Chętni do podziwiania wspaniałych widoków z lotu ptaka mogą poszybować balonem na ogrzane powietrze podczas lotów organizowanych przez miejscowy klub Audenis (Oreivių klubas Audenis) lub wynająć mały samolot na lotnisku w Pociūnai (Pociūnų aerodromas). Co dwa lata w ostatni weekend marca w uzdrowisku odbywa się najstarszy na Litwie (istniejący od 1980 r.) Międzynarodowy Festiwal Muzyki Jazzowej Birsztany.

Dla kuracjuszy organizowane są wycieczki do pobliskiego Kowna oraz Trok i Wilna. W oddalonym o kilka kilometrów mieście Preny (Prienai) stoi drewniany, neobarokowy Kościół Objawienia Pańskiego z cennym wyposażeniem wnętrza. Co ważne, od polskiej granicy do Birsztan jest jedynie ok. 85 km.

BURSZTYNY, PLAŻA I MORZE

Litewskie wybrzeże Bałtyku, włącznie z Mierzeją Kurońską, ma 262 km. Największym nadmorskim uzdrowiskiem jest Połąga. W średniowieczu ten kurort był grodem litewskim, najeżdżanym od XIII do XV w. przez Krzyżaków. Przez stulecia stanowił jedyne miejsce, w którym Litwa miała dostęp do Bałtyku. Na południu leżały ziemie zakonu krzyżackiego, a potem Prusy, na północy z kolei rozciągały się Inflanty.

Uzdrowisko założył hrabia Józef Tyszkiewicz w 1888 r. Tyszkiewiczowie, dawni właściciele Połągi (w latach 1824–1940) wybudowali tu przystań morską, drewniane molo, pierwsze pensjonaty i wille dla kuracjuszy. Bywali w nich liczni znamienici goście, jak np. Henryk Sienkiewicz, Stanisław Witkiewicz, Lucjan Rydel, Tadeusz Miciński, Leon Wyczółkowski, Aleksander Zelwerowicz, Władysław Reymont czy Adam Mickiewicz, który dwukrotnie spędził tutaj wakacje (w lipcu 1821 i latem 1824 r.). Syn Józefa Tyszkiewicza Feliks zbudował neorenesansowy pałac, w którym dzisiaj mieści się Muzeum Bursztynu (Palangos gintaro muziejus) z interesującymi okazami inkluzji – zatopionymi w żywicy komarami, pająkami i innymi stworzeniami. Obecnie to jedna z głównych atrakcji turystycznych Połągi. Przed pałacem stoi rzeźba Chrystusa przypisywana słynnemu duńskiemu rzeźbiarzowi Bertelowi Thorvaldsenowi (1770–1844), znanemu z warszawskich pomników Mikołaja Kopernika i księcia Józefa Poniatowskiego.

Dzisiaj Połąga ciągnie się na przestrzeni blisko 25 km wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Czyste powietrze, morskie kąpiele i słońce przyciągają tu tysiące kuracjuszy i turystów. W mieście znajduje się sześć sanatoriów, w których leczy się nadciśnienie i choroby krążenia, reumatyzm, schorzenia przemiany materii i dróg oddechowych oraz nerwice, przy wykorzystaniu przyjaznego mikroklimatu, miejscowych dobroczynnych wód mineralnych i borowiny.

Z Połągi można wybrać się na wycieczkę do Kretyngi, Kłajpedy czy na Mierzeję Kurońską. Od polskiej granicy do Połągi jest ok. 320 km.

Łotwa

Łotwa to jedno z najmniejszych i najrzadziej zamieszkanych państw europejskich o bardzo niskim współczynniku gęstości zaludnienia – zaledwie 31 osób/km². Niewielki, nizinny kraj o bogatej historii szczyci się interesującymi zabytkami, rozległymi lasami i kilometrami nadbałtyckich plaż oraz ok. 5 tys. jezior. Składa się z czterech historycznych krain: Liwonii, Łatgalii, Kurlandii i Semigalii. Ma także ponad 530 km bałtyckiego wybrzeża.

Nazywaną Perłą Bałtyku stołeczną Rygę uznaje się za jedną z najbardziej przyjaznych turystom metropolii w Europie. Niewielkie, lecz niezmiernie malownicze historyczne centrum tego obecnie 630-tysięcznego, hanzeatyckiego miasta, położone na prawym brzegu rzeki Dźwiny, jest pełne średniowiecznych kamienic kupieckich i secesyjnych budowli.

ATRAKCJE RYGI

Ryskie Stare Miasto zawiera fragmenty fortyfikacji powstałych w XIII–XVIII stuleciu. Warto przede wszystkim zwrócić uwagę na budynki w stylu secesyjnym – Ryga jest uważana za europejską stolicę tej architektury. Na lewym brzegu Dźwiny w dzielnicy Pārdaugava do dziś zachowało się wiele XIX-wiecznych drewnianych domów. Na obrzeżach miasta znajduje się Łotewskie Muzeum Etnograficzne – jeden z najstarszych skansenów w Europie (założony w 1924 r.), gdzie zgromadzono zabytki architektury ludowej z terenu całej Łotwy.

Do ciekawych ryskich atrakcji turystycznych należy szlak piwny, prowadzący śladem lokalnych browarów i piwiarni. Tutejsze odmiany pienistego trunku zagryza się m.in. słoniną, ziemniakami, rybą, ostrym serem i orzechami. Trzeba też spróbować Ryskiego Czarnego Balsamu (Rīgas Melnais balzams), czyli ziołowego likieru o zawartości alkoholu 30 (o smaku czarnej porzeczki i wiśni) i 45 proc. (wersja klasyczna). Jeśli ktoś nie przepada za mocniejszymi trunkami, może odwiedzić Muzeum Czekolady Laima i skosztować tego łotewskiego przysmaku (produkowanego od 1870 r.).

Spora część łotewskiej historii związana jest z Polską, która stoczyła ze Szwedami kilka wojen o Inflanty. Dnia 27 września 1605 r. na polach pod Salaspils (dzisiejsze przedmieścia Rygi) miała miejsce bitwa pod Kircholmem, jedno z najwspanialszych zwycięstw Rzeczypospolitej. Polska husaria dowodzona przez hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1570/1571–1621) rozgromiła wówczas armię szwedzkiego króla Karola IX Wazy. W bitwie poległo ponad 8 tys. Szwedów i ok. 100 Polaków i Litwinów.

BAŁTYCKI KURORT

Najpopularniejszym nadmorskim kurortem Łotwy jest Jurmała (Jūrmala), kąpielisko z 11 piaszczystymi plażami o łącznej długości 24 km, z których pięć (Jaunķemeri, Dzintari, Bulduri, Majori i Dubulti) otrzymało prestiżową Błękitną Flagę, świadczącą o odpowiedniej jakości, wysokim stopniu bezpieczeństwa i wygody dla kąpiących się, w tym również udogodnieniach dla osób niepełnosprawnych. Położone malowniczo pośród lasów, słynie ze świetnych ośrodków spa. Całoroczne uzdrowiska, ośrodki rehabilitacyjne oraz komfortowe hotele spa i wellness oferują różnorodne zabiegi na bazie miejscowej borowiny i wód mineralnych. Do najpopularniejszych z tych ostatnich należą 5-gwiazdkowy Baltic Beach Hotel & SPA i Hotel Jūrmala Spa (4 gwiazdki).

W kąpielisku zachowało się sporo zabytkowych drewnianych willi i innych budynków uzdrowiskowych, w tym cenne przykłady architektury secesyjnej. Miejscowość ze względu na swoje walory zdrowotne (bałtycki jod, borowiny oraz sosnowe lasy) była popularnym uzdrowiskiem już w XIX w. – pierwszy hotel wybudowano tu w 1834 r. Ten położony zaledwie ok. 25 km na zachód od Rygi kurort stanowił ulubione miejsce wypoczynku sowieckich przywódców (szczególnie Nikity Chruszczowa i Leonida Breżniewa), którzy chętnie odwiedzali Jurmałę, mimo iż mieli swoje rezydencje także w tak atrakcyjnych miejscach jak Soczi i Krym.

Dzisiaj Jurmałę, największy, blisko 60-tysięczny, nadmorski kurort w trzech republikach nadbałtyckich, miasto z prestiżowym certyfikatem EDEN (European Destinations of Excellence – Modelowe Ośrodki Turystyczne Europy) odwiedzają tłumy gości. To świetne miejsce wypoczynku dla całej rodziny oferujące możliwość spacerów po długich plażach i w sosnowym lesie. Są tutaj również atrakcje dla dzieci: liczne place zabaw oraz Līvu Akvaparks – największy całoroczny kryty park wodny w Europie Północnej (zajmujący 11 tys. m² z dodatkowymi 7 tys. m² w okresie letnim, co daje łącznie powierzchnię 18 tys. m²).

W pobliżu znajduje się Park Narodowy Ķemeri, który chroni bagna, torfowiska, łąki, wydmy i płytkie przybrzeżne jeziora położone pośród lasów, z oryginalną roślinnością bagienną i mnóstwem ptaków. Florę i faunę parku turyści mogą oglądać z drewnianej kładki zbudowanej nad mokradłami. Przejście całej trasy zajmuje mniej więcej dwie godziny. Niedaleko leży duże jezioro Engure (mające ok. 40,5 km² powierzchni) z rezerwatem ornitologicznym, centrum badań (Engures Ornitoloģisko pētījumu centrs) z pływającą bazą oraz wieżą obserwacyjną, skąd odwiedzający przez lornetki wypatrują ptaki oraz żyjące tu na wolności dzikie konie. Miłośnicy pięknej flory mogą wybrać się na wycieczkę edukacyjną Ścieżką Orchidei (Orhideju taka) i podziwiać rosnące przy niej kwiaty.

NAD GAUJĄ

Koniecznie trzeba odwiedzić malowniczą dolinę rzeki Gauja. W tutejszym parku narodowym (Gaujas nacionālais parks) znajduje się ponad 500 pomników historycznych i kulturowych, m.in. stanowiska archeologiczne, kamienne średniowieczne zamki, kościoły, pałace, dwory czy wiatraki. Amatorzy przyrody wędrują siecią szlaków turystycznych, zwiedzają piaskowcowe jaskinie i obserwują licznie występujące tutaj zwierzęta oraz ptaki.

Nieopodal doliny leży 12-tysięczna Sigulda, należąca do najpiękniejszych miast Łotwy, pełna interesujących zabytków. Inne często odwiedzane przez turystów miejsce to Kieś (Cēsis). To jedno z najstarszych łotewskich miast (założone w 1206 r.) z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym, monumentalnym gotyckim Kościołem św. Jana (Šv. Jono bažnyčia) przy Rynku i ruinami XIII-wiecznego zamku (Cėsių pilis), który był wielokrotnie oblegany podczas wojen przetaczających się przez tę krainę.

Nad rzeką Gaują, otoczony potężnymi drzewami starego parku, wznosi się należący do najbardziej spektakularnych zabytków na Łotwie – zamek Turaida, co w języku Liwów, dawnych mieszkańców tych ziem, oznacza „Ogród Boga”. Wzniesiona na początku XIII stulecia budowla z czerwonej cegły była jedną z warowni zakonu kawalerów mieczowych (zakonu liwońskiego). Pod koniec XVIII w. forteca spłonęła, do dziś przetrwały jedynie fragmenty jej murów obronnych, dwie wieże i zachodnia część budynków zamkowych. Poniżej zamku znajdują się dwie malownicze nadrzeczne plaże.

PAŁACE I MIASTECZKA

Półtorej godziny jazdy od Rygi znajduje się barokowy pałac Rundāle, zaprojektowany przez słynnego włoskiego architekta Bartolomea Francesca Rastrellego (17001771), twórcę wielu carskich pałaców i budowli sakralnych w Sankt Petersburgu. Wzniesiono go dla Ernesta Jana Birona (Ernsta Johanna von Birona) – bajecznie bogatego księcia Kurlandii i Semigalii, faworyta rosyjskiej cesarzowej Anny Iwanowny. Kompleks pałacowy składa się z 16 budynków, 138 komnat i pokoi i ma łączną powierzchnię ponad 14,2 tys. m2, a do jego zbudowania użyto ponoć 3 mln cegieł! Ściany tej XVIII-wiecznej budowli oklejono tapetami z jedwabiu, a do pokrycia dachu po raz pierwszy użyto blachy aluminiowej. Rastrelli zaprojektował także wspaniały ogród francuski oraz różany, w którym rośnie obecnie aż 2230 odmian tych kwiatów, a latem odbywają się koncerty plenerowe. W pobliżu warto odwiedzić też pałac w Mežotne z przełomu XVIII i XIX stulecia, jeden z najwspanialszych zabytków architektury klasycyzmu na Łotwie.

Klimatyczne miasteczko stanowi 12-tysięczna Kuldyga, dawna stolica księstwa Kurlandii. Wąskie średniowieczne uliczki, drewniane domy czy kamieniczki kryte czerwoną dachówką od wieków zachwycały poetów i malarzy. Malowniczo usytuowany ceglany most nad rzeką Windawą (Wentą) należy do najstarszych i największych obiektów tego typu w Europie – powstał w 1874 r. i ma 164 m długości. Miasto znane jest również dzięki pobliskim najszerszym progom wodnym na naszym kontynencie – Ventas rumba, które mają wiosną aż 270 m szerokości.

NADBAŁTYCKI PORT

Ponad 760-letnie miasto portowe Lipawa (Liepāja), założone w 1253 r., leżące pomiędzy morzem a Jeziorem Lipawskim (zajmującym powierzchnię powyżej 37 km²), ma wyjątkową, drewnianą zabudowę, zwłaszcza w nadmorskiej dzielnicy parkowej, oraz wiele budynków w stylu secesji. Na przełomie XIX i XX stulecia Rosjanie wznieśli w tym strategicznym miejscu (dzisiejsza Karosta) wojenny port dla Floty Bałtyckiej cesarstwa rosyjskiego (nazwany imieniem cara Aleksandra III) oraz mającą go chronić twierdzę z zespołem nadbrzeżnych fortów i baterii artyleryjskich. Obecnie działa tu wiele interesujących placówek muzealnych, galerii sztuki, kawiarni i klubów muzycznych.

Lipawa uchodzi za kolebkę łotewskiej muzyki, zwłaszcza rockowej. Miasto można zwiedzać szlakiem muzycznym, podążając za wkomponowanymi w chodnik nutami. Znajduje się tutaj też Aleja Sław, gdzie umieszczono płyty z odlanymi w brązie dłońmi wybitnych łotewskich muzyków. W Lipawie odbywają się międzynarodowe festiwale i koncerty cenionych artystów (najczęściej w spektakularnej nowoczesnej sali koncertowej „Wielki Bursztyn” – Koncertzāle „Lielais dzintars”).

Miasto szczyci się także jednymi z najdłuższych bursztynowych naszyjników i największych organów o trakturze mechanicznej na świecie! Najstarszą świątynią Lipawy jest luterański Kościół św. Anny z 1587 r. Wewnątrz zwraca uwagę barokowy ołtarz z 1697 r., wyrzeźbiony przez Nikolassa Sēfrenssa (Nikolasa Söffrensa, Seffrenza) z Windawy (1662–1710).

W pobliżu Lipawy rozciąga się rozległa, piaszczysta, 8-kilometrowa plaża, nad którą łopocze dumnie Błękitna Flaga. Odwiedzają ją liczni miłośnicy surfingu, wind- i kitesurfingu ze względu na doskonałe warunki, jakie tu panują do uprawiania tych sportów.

Dzieje Lipawy, jak i całej Kurlandii były niezmiernie burzliwe i ciekawe. Po II rozbiorze Polski w 1793 r. miasto było jedynym portem I Rzeczypospolitej. W czasie, kiedy rządzona przez księcia Jakuba Kettlera (1610–1682) Kurlandia była polskim lennem, założyła kolonie – na wyspie Tobago na Karaibach i w zachodnioafrykańskiej Gambii.

ATRAKCJE ŁATGALII

Największym miastem Łatgalii, uchodzącej za najbiedniejszą część Łotwy, jest Dyneburg (Daugavpils), dawna carska twierdza, a wcześniej stolica Inflant Polskich (należąca do Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1559–1772) do dzisiaj żyje tutaj liczna Polonia (stanowiąca ponad 14 proc. z blisko 100 tys. mieszkańców). W Dyneburgu urodził się mistrz ekspresjonizmu abstrakcyjnego Mark Rothko (19031970), amerykański artysta, którego prace wystawione są m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku oraz Narodowej Galerii Sztuki w Waszyngtonie. W miejscowym Mark Rothko Art Centre (Daugavpils Marka Rotko mākslas centrs – DMRAC) można zobaczyć małą kolekcję jego oryginalnych dzieł.

Niedaleko Rzeżycy (Rēzekne), gdzie stoi drewniany dom modlitwy (molenna) staroobrzędowców – Cerkiew św. Mikołaja – z najcięższym dzwonem (4832 kg) w rejonie Morza Bałtyckiego, leży otoczone bagnami jezioro Łubań (Lubāns), największe na Łotwie (zajmujące powierzchnię 80,7 km²). Ze stojących tu wież obserwacyjnych można podziwiać tysiące przelotnych ptaków oraz kolonie gniazdujących łabędzi. Z kolei okolice Krasławia (Krāslava), gdzie znajduje się blisko 300 jezior, to doskonałe miejsce dla kajakarzy. W miasteczku warto zobaczyć barokowy pałac wzniesiony przez starostę inflanckiego i dyneburskiego Konstantego Ludwika Platera (1722–1778) w drugiej połowie XVIII w. oraz Kościół św. Ludwika (Krāslavas Svētā Ludviga Romas katoļu baznīca).

W Łatgalii, krainie setek malowniczych jezior otoczonych lasami, mieści się jedno z najbardziej znanych miejsc kultu na świecie – Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Agłonie (Aglona), do której pielgrzymują tysiące wiernych. W ostatnich latach XVII stulecia osiedlili się tutaj dominikanie z Wilna i zbudowali drewniany kościół. Po pożarze budynków na ich miejscu wzniesiony został kamienny klasztor i obecna bazylika w stylu barokowym (budowa trwała 12 lat: od 1768 do 1780 r.). Wspaniała świątynia jest bogato wyposażona i ozdobiona kolekcją obrazów, rzeźb i innych dzieł sztuki. Cudowny Obraz Matki Bożej Agłońskiej ma ponoć moc uzdrawiającą. We wrześniu 1993 r. Agłonę odwiedził papież Jan Paweł II.

Estonia

Cała Estonia ma mniej ludności niż Warszawa, bo zaledwie ponad 1,3 mln mieszkańców. Ten kraj słynie przede wszystkim z dziewiczej natury – znajdziemy tu liczne piękne jeziora, parki narodowe i rezerwaty.

Ta najmniejsza z trzech republik nadbałtyckich (obejmująca obszar powyżej 45,3 tys. km²) ma sześć parków narodowych – Lahemaa, Karula, Soomaa, Vilsandi, Matsalu i Alutaguse. Do Estonii należy ponad 2,2 tys. wysp i wysepek, a Archipelag Zachodnioestoński znalazł się w 1990 r. na prestiżowej Światowej Liście Rezerwatów Biosfery UNESCO. Wybrzeże Bałtyku ciągnie się na długości aż 3794 km. Lasy zajmują 47 proc. powierzchni państwa, a większość 324-kilometrowej granicy z Rosją przebiega wodami jeziora Pejpus, piątego co do wielkości w Europie (zajmującego powierzchnię ponad 3,5 tys. km²).

NATURA I NOWOCZESNOŚĆ

Estonia słynie z doskonałych kurortów spa, wykorzystujących dobroczynne właściwości soli morskiej i terapeutycznego morskiego błota. Tutejsze komfortowe ośrodki oferują zabiegi spa, wellness, upiększające, talasoterapii i medyczne w postaci m.in. rozmaitych masaży, okładów borowinowych, kąpieli ziołowych, inhalacji, terapii światłem, akupresury, parafinoterapii, peelingu itd.

Aż 98 proc. powierzchni kraju posiada dostęp do darmowego wi-fi. Mieszkańcy nawet najmniejszych i najbardziej oddalonych od stolicy wiosek mogą korzystać z bezprzewodowego internetu. Estończycy są najbardziej scyfryzowanym narodem na świecie, a każdą sprawę są w stanie załatwić online – zarówno zakupy, jak rozliczanie podatków, głosowanie w wyborach, założenie firmy, wyrobienie paszportu, udzielenie kredytu gotówkowego, kontakty w urzędach, podpisywanie umów notarialnych czy sprawdzanie ocen szkolnych. Papierowe dokumenty zostały już praktycznie wyeliminowane. W cyfryzacji życia społecznego Estonii, zwanej też E-stonią, nie dorównuje żaden kraj na świecie.

Trudno się zresztą temu dziwić, kiedy już estońskie siedmiolatki uczą się podstaw programowania, a tutejsi informatycy (Ahti Heinla, Priit Kasesalu i Jaan Tallinn) są współtwórcami znanego na całym świecie internetowego komunikatora – Skype’a. Poza tym to właśnie z Estonii pochodzą również takie potęgi jak TransferWise, Bolt, Kazaa czy Hotmail.

CZAR TALLINA

Tallin, podobnie jak cała Estonia, jest bliski, lecz mało znany Polakom. Aby go poznać, trzeba zanurzyć się w kipiącą życiem plątaninę wąskich i krętych średniowiecznych uliczek, z mnóstwem klimatycznych knajpek, gdzie można posiedzieć przy kuflu miejscowego piwa Saku, udać się na zakupy do ekskluzywnych sklepów przy ulicy Viru lub na targowisko Kadaka, gdzie sprzedawane są piękne wyroby z metalu, drewna oraz kolorowe swetry, a wieczorem wybrać się do baru lub klubu muzycznego. Najlepiej jest odwiedzić Tallin podczas słynnych białych nocy na przełomie czerwca i lipca. Zresztą podczas śnieżnej zimy też przypomina on bajkową scenerię.

Stolica Estonii to piękne miasto, którego zabytkowe centrum wpisano w 1997 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Wycieczkę po Tallinie najlepiej zacząć od wzgórza Toompea, naturalnego tarasu widokowego, z luterańską Katedrą Najświętszej Marii Panny, neoklasycystycznym Domem Stenbocka (obecnie oficjalną siedzibą rządu), Soborem św. Aleksandra Newskiego i starym Zamkiem Toompea (dzisiaj obraduje w nim estońskie Zgromadzenie Państwowe – Riigikogu), skąd rozciąga się zapierający dech w piersiach widok na położone niżej, otoczone potężnymi murami Stare Miasto (Tallinna vanalinn).

Tallin, który ma ponad 430 tys. mieszkańców, co stanowi mniej więcej jedną trzecią ludności całej Estonii, nazywany jest niekiedy miastem wież. Dolne Miasto otaczają fortyfikacje (zachowane mury obronne z XIII–XVI stulecia mają aż 1850 m długości i 28 różnej wielkości baszt). Można wędrować ich szlakiem od najwyższej, blisko 124-metrowej iglicy protestanckiego Kościoła św. Olafa, najbogatszej niegdyś świątyni w mieście, gdzie dzisiaj odbywają się nabożeństwa baptystów. Smukła ośmioboczna wieża gotyckiego Ratusza (Tallinna raekoda) góruje nad Raekoja plats – głównym rynkiem, gdzie koncentruje się życie Starego Miasta. Wysoka biała dzwonnica zdobi Kościół św. Mikołaja, ufundowany ok. 1230 r. przez kupców westfalskich przybyłych z Gotlandii. O rosyjskich wpływach w estońskiej stolicy przypomina pięć cebulastych kopuł Soboru św. Aleksandra Newskiego, wzniesionego w latach 1894–1900. Jeden z symboli miasta stanowi najpotężniejsza baszta w murach miejskich, słynna Gruba Małgorzata (Paks Margareeta), o średnicy 25 m, wysokości 22 m i kamiennych murach o grubości 4,4–6,5 m. Obecnie mieści się w niej oddział Estońskiego Muzeum Morskiego (Eesti Meremuuseum). W ścianę wieży wmurowano tablicę upamiętniającą polski okręt podwodny Orzeł, internowany w Tallinie we wrześniu 1939 r. i wsławiony ucieczką z tutejszego portu.

Park Narodowy Lahemaa (Kraina Zatok) położony jest nad Zatoką Fińską, na wschód od Tallina. W dziewiczych lasach kryją się mokradła, wodne rozlewiska i kilkaset niewielkich jezior. Znajdują się tu lecznicze źródła i stare majątki ziemskie, przypominające o minionej świetności zamieszkujących te tereny rodów niemieckich. W rejonie tym występują również cztery półwyspy (Juminda, Pärispea, Käsmu i Vergi), ukształtowane przez lodowiec, wcinające się w głąb Zatoki Fińskiej. Dzisiaj dawne moreny porastają lasy, a w obniżeniach utworzyły się interesujące bagna, przez które Estończycy przerzucili drewniany pomost, żeby umożliwić turystom podziwianie wspaniałej przyrody. Są tutaj niezwykłej urody wybrzeża, wysokie klify z plażami usłanymi drobnymi, różnokolorowymi kamieniami, ale także i takie, gdzie do samego brzegu dochodzą trawa, kwiaty i drzewa, a w płytkiej wodzie leżą dziesiątki głazów narzutowych.

Osobliwością parku są podziemne wody mineralne z domieszką bromu, używane w lecznictwie sanatoryjnym. Z większych zwierząt żyją na tym obszarze łosie, jelenie i niedźwiedzie brunatne, poza tym rysie, borsuki, wilki, dziki, kuny leśne i wydry, a na wybrzeżu foki obrączkowane (nerpy).

W miejscowości Palmse znajduje się pałac barona Pahlena (Palmse mõis), obecnie muzeum (Virumaa Muuseumid). Klasycystyczny gmach stoi w rozległym parku z licznymi stawami i ogromnymi głazami. W historycznym domu zarządcy urządzono komfortowy hotel.

ESTOŃSKIE WYSPY

W Zatoce Ryskiej usytuowane są największe estońskie wyspy: Sarema (Saaremaa) i połączona z nią groblą znacznie mniejsza Muhu, a także Hiuma (Hiiumaa), Vormsi czy Kihnu. Odizolowane przez wieki od kontynentalnej części Estonii, słabo zaludnione, zachowały dawne zwyczaje i lokalne tradycje. Dotrzeć na nie można promem z Virtsu lub Haapsalu (na Hiumę). Sarema (zajmująca powierzchnię niemal 2,7 tys. km²) nazywana bywa wyspą wiatraków, których było tutaj ponad 800. Do dzisiaj zachowało się jedynie kilka. Pięć z nich wznosi się w wiosce Angla.

Największą miejscowością Saremy jest 13-tysięczne miasteczko Kuressaare, uważane za jeden z najważniejszych kurortów w Estonii. Stoi tu otoczony szeroką fosą najlepiej zachowany średniowieczny zamek w państwach nadbałtyckich (Kuressaare piiskopilinnus). Mury budowli pamiętające XIV w. mieszczą obecnie Muzeum Saremy (Saaremaa Muuseum, założone w 1865 r.), prezentujące interesującą historię oraz przyrodę wyspy. W miasteczku przy wąskich, krętych uliczkach stoją ładne kolorowe kamieniczki. Odbywają się tutaj liczne festiwale – Dni Opery (Saaremaa Ooperipäevad), Festiwal Morski (Kuressaare Merepäevad), Dni Muzyki Kameralnej (Kuressaare Kammermuusika Päevad) czy Dni Zamku Kuressaare (Kuressaare Lossipäevad). Tuż za twierdzą rozciąga się niewielka plaża. Jadąc na północ, w miejscowości Kaali można zobaczyć duży okrągły krater (110 m średnicy i 22 m głębokości), który powstał po uderzeniu meteorytu. Wypełniony jest obecnie wodą jeziora Kaali (Kaalijärv), nazywanego też Grobem Słońca. Upadek meteorytu miał miejsce ponad 4 tys. lat temu. Estonia szczyci się największą na świecie liczbą kraterów po uderzeniach kosmicznych skał na 1 km². We wsi Kaali znajduje się ich aż dziewięć.

Atrakcję przyrodniczą Saremy stanowi Park Narodowy Vilsandi (Vilsandi rahvuspark), obejmujący przybrzeżne wysepki oraz obszary morskie (zajmuje blisko 240 km² powierzchni). Słynie on m.in. z populacji fok szarych (szarytek morskich). Na malutkiej, niezamieszkałej wysepce Innarahu przychodzą na świat ich młode.

Hiuma jest drugą co do wielkości wyspą Estonii (ma 989 km² powierzchni), a jednocześnie także najbardziej zalesioną i najmniej zaludnioną (przypada na niej na 1 km² ok. 9 osób). Kärdla, największe tutejsze miasto, ma zaledwie ponad 3 tys. mieszkańców. Życie płynie tu spokojnie i leniwie. Na początku sierpnia odbywa się na Hiumie popularny festiwal kawowy – Kärdla kohvikutepäev (Hiiumaa kohvikutepäev).

INNE MIASTA

Drugie co do wielkości miasto Estonii, blisko 95-tysięczne Tartu – historyczny Dorpat – uznawane jest za intelektualną oraz kulturalną stolicę kraju. Od stuleci działa tutaj słynny uniwersytet (Tartu Ülikool), założony w 1632 r. (zamknięty w latach 1710–1802) przez szwedzkiego króla Gustawa II Adolfa (1594–1632). Zachowały się liczne klasycystyczne kamienice z czerwonymi i błękitnymi dachami, które otaczają plac Ratuszowy, tzw. Krzywą Wieżę, luterański Kościół św. Jana oraz Most Anielski z 1814 i Most Diabelski z 1913 r. W masywnych murach dawnej Katedry w Tartu (Tartu toomkirik) mieści się obecnie biblioteka uniwersytecka i Muzeum Uniwersytetu w Tartu (Tartu Ülikooli muuseum).

Parnawa (Pärnu) to z kolei ważny port morski oraz miejscowość uzdrowiskowa (oferująca m.in. kąpiele borowinowe) o światowej renomie, a także główne letnisko na estońskim brzegu Bałtyku. Przyjazny klimat, długie i szerokie piaszczyste plaże, mnogość terenów zielonych oraz dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczno-kuracyjna ściągają rokrocznie do tego 40-tysięcznego miasta rzesze gości. Czyni to z Parnawy letnią stolicę kraju. W 1838 r. powstał tu pierwszy zakład zdrojowy (Pärnu mudaravila) – historyczny budynek łaźni błotnych, który uchodzi dziś za jeden z symboli miejscowości. Obecnie funkcjonuje w nim butikowe centrum spa należące do luksusowego Hedon SPA & Hotel. Cały ten nieduży kurort jest poza tym pełen pięknych willi.

Do atrakcji turystycznych Parnawy należy też luterański Kościół św. Elżbiety, zbudowany w 1741 r. z polecenia rosyjskiej cesarzowej Elżbiety (1709–1762), będący cennym przykładem estońskiego baroku. Ma ponoć najlepsze organy w kraju i odbywają się tutaj liczne koncerty.

KURORTY I SANATORIA

Tradycje spa sięgają w Estonii początku XIX stulecia, kiedy odkryto lecznicze właściwości mułu wydobywanego z dna Bałtyku. Powstały wówczas uzdrowiska i kurorty Parnawa, Haapsalu, Kuressaare na wyspie Sarema, Narva-Jõesuu oraz Värska, znana z występujących tutaj wód mineralnych. Dziś niemal każdy hotel posiada komfortowe centrum spa, a estońskie miejscowości letniskowe oferują szeroki wachlarz zabiegów upiększających, odmładzających, relaksacyjnych, rehabilitacyjnych i medycznych. Bogactwem kraju są właśnie rozmaite lecznicze błota, borowiny i źródła mineralne. Większość kurortów leży nad piaszczystym wybrzeżem Morza Bałtyckiego, z pięknymi długimi plażami.

Haapsalu, znane uzdrowisko klimatyczne i balneologiczne, określane mianem Wenecji Bałtyku, stało się modną miejscowością zdrojową już w 1825 r., co zawdzięcza doktorowi Karlowi Abrahamowi Hunniusowi (1797–1851). Wypoczywali tu m.in. czterej ostatni carowie, jak również słynny rosyjski kompozytor Piotr Czajkowski (1840–1893). Atrakcją 10-tysięcznego miasteczka jest pochodzący z XIII w. zamek biskupi (Haapsalu piiskopilinnus), a także drewniany dworzec kolejowy (Haapsalu raudteejaam) z 1905 r. z zadaszonym peronem, uważanym za najdłuższy tego typu budynek w Europie (mający 216 m), oraz plac Ratuszowy, otoczony tradycyjnymi drewnianymi domami.

Teren należący do dzisiejszego kurortu Narva-Jõesuu, leżącego nad Zatoką Fińską, w pobliżu miasta Narwa (Narva), był już zasiedlony prawdopodobnie w XIV stuleciu. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1503 r. z dokumentu mistrza zakonu krzyżackiego Woltera von Plettenberga (1450–1535). Sosnowe lasy, nadmorskie wydmy, ciepła morska woda, zakłady lecznicze ze źródłami mineralnymi, sanatoria, pensjonaty w tradycyjnych domach, komfortowe hotele – to atuty tego uzdrowiska, a także innych letnisk w kraju.

Nizinna Estonia ma też klimatyczny i nowoczesny ośrodek zimowy dla narciarzy i snowboardzistów. Otoczona jeziorami Otepää słusznie nazywana jest zimową stolicą tej republiki nadbałtyckiej.

KULTURA SAUNY

Ważne miejsce w kulturze krajów Europy Północnej zajmuje sauna, którą spotyka się zarówno w bogatych rezydencjach, jak i na terenie gospodarstw wiejskich. Jej wielką popularność widać również w Estonii. Tradycyjna tutejsza sauna dymna mieści się w niewielkim, oddzielnym budynku. Gorąca para powstaje przez polewanie wodą kamieni rozgrzanych płonącym w piecu drewnem. Zwyczaj nakazuje, żeby w saunie przebywać nago, a po pobycie w niej ochłodzić się w pobliskim jeziorze lub potoku.

Interesujące tradycje związane z sauną dymną wywodzą się z regionu Võru (Võrumaa) w południowej Estonii. W 2014 r. zostały one wpisane na prestiżową Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.