Magdalena Ciach-Baklarz
« Toskania, jeden z najpiękniejszych i najbardziej malowniczych regionów Włoch, jest znana z pofałdowanych wzgórz, rozległych winnic i wysmukłych cyprysów, bez których jej pejzaż nie byłby kompletny. To tutaj narodziło się renesansowe piękno Florencji, majestatyczne krajobrazy doliny rzeki Orcia oraz wytrawne wino chianti. Podczas odkrywania toskańskich zakątków można zanurzyć się w atmosferze pełnej kultury, sztuki i tradycji kulinarnych. Toskania to nie tylko miejsce – to przeżycie, które zapada w pamięć na zawsze. »
Ta historyczna kraina w środkowych Włoszech to także niezwykłe wyspy, które składają się na Archipelag Toskański (Arcipelago Toscano). Największa z nich, Elba (zajmująca powierzchnię 223 km²), jest znana z wygnania Napoleona (1769–1821). Isola d’Elba stanowiła również dom francuskiego nurka Jacques’a Mayola (1927–2001), „człowieka-delfina”, wielokrotnego rekordzisty świata we freedivingu, którego życie zainspirowało reżysera Luca Bessona do nakręcenia kultowego filmu Wielki błękit (1988 r.).
Czas odkryć Toskanię, region, który od wieków zachwyca i inspiruje zarówno artystów, jak i zwykłych ludzi z całego świata. To fascynująca kraina dzieł sztuki, malowniczych wzgórz, wysmukłych cyprysów, rozległych winnic i gajów oliwnych oraz pięknego wybrzeża.
DZIESIĘĆ PROWINCJI TOSKANII
Toskania (wł. Toscana) dzieli się na dziewięć prowincji – Sienę, Pizę, Arezzo, Grosseto, Livorno, Lukkę, Massę-Carrarę, Pistoię i Prato – oraz jedno miasto metropolitalne – Florencję (Firenze). Toskańska stolica to serce renesansu, przyciągające turystów zabytkami, muzeami i galeriami sztuki, takimi jak Galeria Uffizi, czy pięknymi kościołami, na czele z Katedrą Santa Maria del Fiore. Siena słynie z historycznego centrum, które zostało wpisane w 1995 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, oraz z wyścigów konnych Palio di Siena. Piza jest znana przede wszystkim z Krzywej Wieży i Placu Cudów (Piazza dei Miracoli). Grosseto przyciąga plażami oraz parkami naturalnymi, takimi jak Parco della Maremma. Livorno oferuje piękne wybrzeże i port, który stanowi bramę do Wysp Toskańskich. Lukka zachwyca historycznymi murami i średniowiecznym centrum. Massa-Carrara to prowincja marmurów i malowniczych Apeninów, a Pistoia i Prato, choć mniej znane, oferują cenne zabytki i bogate dziedzictwo kulturowe.
NAJPIĘKNIEJSZE MIASTA TOSKANII
Kiedy myślimy o Toskanii, przed oczami mamy jej wspaniałe krajobrazy oraz miasta takie jak Florencja czy Piza. I rzeczywiście, nie można pisać o najpiękniejszych ośrodkach miejskich regionu, nie wspominając właśnie o nich. W tym artykule pragnę jednak przybliżyć jeszcze kilka innych miejsc, które warto wziąć pod uwagę, planując podróż po tej historycznej krainie w środkowych Włoszech.
Stołeczna Florencja, pełna arcydzieł renesansu, to miejsce, gdzie działali Leonardo da Vinci (1452–1519) i Michał Anioł (1475–1564). Warto tu zobaczyć Katedrę Santa Maria del Fiore, Galerię Uffizi oraz Ponte Vecchio, czyli Stary Most, inaczej most Złotników. Miasto zachwyca też swoimi placami, szczególnie Piazza della Signoria, gdzie znajduje się kopia słynnej rzeźby Dawid Michała Anioła. Siena z kolei, znana z romańsko-gotyckiej katedry, Piazza del Campo oraz corocznych wyścigów konnych Il Palio (rozgrywanych 2 lipca i 16 sierpnia), zachwyca średniowiecznym charakterem i bogatymi dziejami. Dodatkowo znajdziemy tutaj Muzeum Katedralne – Museo dell’Opera della Metropolitana (Museo dell’Opera del Duomo), gdzie można podziwiać dzieła takich artystów jak Duccio di Buoninsegna (ok. 1255–1318 lub 1319). Godna uwagi jest Piza, która poza słynną Krzywą Wieżą oferuje także Baptysterium św. Jana Chrzciciela (Battistero San Giovanni) i Katedrę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Cattedrale di Santa Maria Assunta). To miasto uniwersyteckie, pełne młodości i energii. Spacer nad rzeką Arno również pozwoli dostrzec uroki Pizy. Pienza stanowi przykład idealnego renesansowego miasteczka, zaprojektowanego na zlecenie papieża Piusa II (1405–1464), z pięknymi widokami na Val d’Orcia. Miejscowość ta słynie też z produkcji owczych serów pecorino, które są nieodłącznym elementem toskańskiej kuchni. Ich charakterystyczny zapach unosi się w pobliżu sklepów z serami. Cortona, znana z amerykańskiego filmu Pod słońcem Toskanii (2003 r.), oferuje piękne widoki i urokliwe uliczki. To właśnie dzięki ekranizacji powieści Frances Mayes stała się ona jednym z bardziej rozpoznawalnych miast całego regionu. Co ciekawe, w filmie znajdziemy polskie wątki. Dom Frances remontują trzej polscy robotnicy, a jednym z nich jest Jerzy, który okazuje się być profesorem literatury. Cortona to także miejsce licznych festiwali, takich jak poświęcony fotografii Cortona On The Move. Dla poszukiwaczy prawdziwych perełek w okolicy znajduje się 5-gwiazdkowy Relais La Corte dei Papi, luksusowy hotel, usytuowany w malowniczej dolinie (Località Pergo Dogana).
Kolejne miasto o bogatych dziejach stanowi Arezzo, znane z fresków Piera della Franceski (ok. 1412–1492) oraz corocznego turnieju rycerskiego Giostra del Saracino. Miejscowość słynie również z odbywającego się na początku każdego miesiąca targu antyków (Fiera Antiquaria), który przyciąga kolekcjonerów z całych Włoch. Następnie należy wspomnieć o San Gimignano, z wysokimi czworokątnymi wieżami dominującymi nad okolicą. To miasto, nazywane „Manhattanem średniowiecza”, pełne jest zabytków i urokliwych zakątków. Warto tu odwiedzić Muzeum Tortur (Museo della Tortura), które oferuje fascynujący, choć mroczny, wgląd w średniowieczne praktyki karne. A Volterra, miasto o etruskim i rzymskim dziedzictwie, słynie z wydobycia alabastru oraz pięknych widoków na Toskanię. Warto tutaj odwiedzić Muzeum Etruskie Guarnacci, gdzie można podziwiać liczne artefakty.
Montepulciano, znane z czerwonego wytrawnego wina Vino Nobile di Montepulciano, oferuje piękne pałace, kościoły i wspaniałe panoramy z murów miejskich. Miasto jest miejscem akcji amerykańskiego filmu fantasy Saga „Zmierzch”: Księżyc w nowiu (2009 r.), choć tak naprawdę gra… Volterrę. Ze szlachetnych trunków słynie też Montalcino – Brunello di Montalcino uchodzi za najbardziej prestiżowe toskańskie wino. Warto tu zwiedzić fortecę Montalcino, skąd można podziwiać to malownicze miasteczko o średniowiecznym charakterze i wspaniały widok na okoliczne winnice.
Lukka to urokliwe miasto otoczone murami, z Katedrą św. Marcina (Cattedrale di San Martino), placem Amfiteatru (Piazza dell’Anfiteatro) oraz wieloma interesującymi kościołami. Miejscowość oferuje liczne wydarzenia kulturalne, w tym słynny Lucca Comics & Games, największy w Europie festiwal komiksu i gier. Pitigliano, nazywane „Małą Jerozolimą”, jest znane z pięknego położenia na tufowym wzgórzu oraz z żydowskiego dziedzictwa. Można tutaj zwiedzić stary akwedukt, który dodaje miasteczku historycznego uroku. Z kolei Barga to malownicza miejscowość w dolinie Garfagnana, znana z festiwali muzycznych i wspaniałych krajobrazów. To również miejsce corocznego międzynarodowego festiwalu jazzowego – Barga Jazz Festival, który przyciąga miłośników muzyki z całego świata. I na koniec Castiglione della Pescaia, nadmorski kurort w prowincji Grosseto, gdzie znajdziemy piękne plaże oraz dziewiczy rezerwat przyrody Diaccia Botrona. Tu także doskonale zjemy.
Toskania to oczywiście nie tylko cudowne zabytki, lecz także zapierające dech w piersiach krajobrazy. Val d’Orcia, wpisana w 2004 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, to symbol toskańskiego pejzażu, z niemal idealnie stożkowatymi wzgórzami i wysmukłymi cyprysami. Parco della Maremma oferuje dziewiczą przyrodę, dzikie plaże oraz malownicze ścieżki dla pieszych i rowerzystów. Wyspy Toskańskie, zwłaszcza Elba, stanowią idealne miejsce na odpoczynek, nurkowanie i odkrywanie uroków morza. A termy Saturnia są znakomite na relaks i podreperowanie zdrowia, gdyż tutejsze wody o temperaturze 37,5°C posiadają lecznicze właściwości.
MNIEJ ZNANA TOSKANIA
Podczas zwiedzania Toskanii warto odkryć jej mniej znane zakątki. Przykładowo na północy znajduje się Lunigiana, pełna średniowiecznych zamków i urokliwych wiosek. Ten historyczny region oferuje piękne widoki na Apeniny oraz pyszną, lokalną kuchnię, słynącą z tradycyjnych dań. Dolina Casentino z kolei to obszar bogaty w lasy i trasy trekkingowe, idealny dla miłośników przyrody. Można tu odwiedzić stare klasztory, m.in. Monastero di Camaldoli, które przeniosą zwiedzających w czasy średniowiecza. Także rejon Mugello to wspaniałe miejsce dla tych, którzy chcą poczuć autentyczny toskański klimat, z dala od tłumów turystów. To kraina malowniczych ścieżek dla pieszych i rowerzystów, spokojnych wiosek i mało uczęszczanych szlaków, gdzie można delektować się ciszą i naturą.
WYSPY TOSKAŃSKIE
Toskania to również niesamowity archipelag. To miejsce pełne dzikiej przyrody, często niemal niezakłóconej przez działalność człowieka, a także fascynujących historii i opowieści. Ponieważ przewodniki rzadko opisują szczegółowo Arcipelago Toscano, poświęcę mu więcej uwagi.
Wyspy Toskańskie tworzy siedem głównych wysp. Są to: Elba, Giglio, Capraia, Montecristo, Pianosa, Giannutri i Gorgona. Aż dwie spośród nich pełnią rolę kolonii karnej! Wyspy uformowane zostały w wyniku działalności wulkanicznej oraz procesów tektonicznych. Ich powstanie miało miejsce w różnych okresach geologicznych, dzięki czemu mogą się pochwalić różnorodnym krajobrazem i budową geologiczną. Poznajmy zatem Archipelag Toskański.
Elba – perła w koronie archipelagu
Elba, największa z Wysp Toskańskich, na świecie jest kojarzona przede wszystkim z wygnania Napoleona. Najłatwiej dostać się na nią, wsiadając na prom w Piombino. Statki kursują regularnie do Portoferraio, najważniejszego tutejszego portu. Słynny angielski admirał Horatio Nelson (1758–1805) powiedział niegdyś o nim: Ze względu na położenie to najdoskonalszy port na świecie.
Portoferraio to główne miasto na Elbie, z zabytkami takimi jak rezydencje Napoleona: Villa dei Mulini (Palazzina dei Mulini) i Villa di San Martino. Miasto zwraca uwagę świetnymi promenadami na spacery oraz rozciągającymi się nieopodal nich plażami. Interesujące do zwiedzania są Fortezze Medicee. To kompleks XVI-wiecznych fortec – Forte Stella, Forte Falcone, Torre del Gallo i Torre della Linguella (Torre del Martello) – zbudowanych przez księcia Kosmę I Medyceusza (1519–1574), oferujący panoramiczne widoki na morze. Stanowił on kluczowy element obronny miasta w przypadku ataku piratów.
Warto odwiedzić także przeurocze Capoliveri, 4-tysięczne miasto na wzgórzu, znane z wąskich uliczek, lokalnych rynków i wspaniałych krajobrazów, czy też oblewaną wodami Morza Liguryjskiego miejscowość Marciana Marina, dawną rybacką osadę, dziś miasteczko z pięknymi plażami, malowniczym portem i licznymi restauracjami serwującymi świeże ryby i owoce morza. To idealne miejsce na spokojne spacery i podziwianie spektakularnych zachodów słońca.
Elba oferuje różnorodne doświadczenia. Jej najwyższy szczyt to Monte Capanne (1019 m n.p.m.) – roztaczają się stąd niesamowite widoki na całą wyspę, a nawet wybrzeża Ligurii i Lacjum, majestatyczne Alpy Apuańskie czy Korsykę. Isola d’Elba, perła w koronie Archipelagu Toskańskiego, zapewnia również doskonałe warunki do nurkowania. Oblewające ją krystalicznie czyste wody słyną z bogatego życia morskiego oraz wraków statków. Z kolei wyspiarskie szlaki piesze i rowerowe pozwalają odkrywać dziką przyrodę niesamowitej Elby. Do tego wszystkiego należy dodać wspaniałe plaże, jak choćby kamienista Sansone. Tutejsze przejrzyste wody Morza Tyrreńskiego nadają się idealnie do snorkelingu. Zachwyca też 360-metrowa piaszczysta Spiaggia di Cavoli. To jedna z najbardziej popularnych plaż na wyspie, doskonała dla rodzin z dziećmi.
W trakcie wizyty na Elbie warto skosztować lokalnych szlachetnych trunków, takich jak Elba Aleatico Passito DOCG, oraz tradycyjnych potraw, jak zupa rybna cacciucco (typowa dla całej prowincji Livorno), czy charakterystycznego tutejszego deseru – schiaccia briaca. To ciasto z winem Aleatico i włoskim korzennym likierem Alkermes (Alchermes). Ten elbański smakołyk można przechowywać bardzo długo.
Historia wyspy jest nierozerwalnie związana z Napoleonem. Podczas wygnania na Elbę (od 4 maja 1814 do 26 lutego 1815 r.) spędzał on czas aktywnie, starał się wykorzystać ten okres na odbudowanie swoich sił i planowanie powrotu do Francji. Kontynuował szkolenie swoich żołnierzy i organizował małe jednostki wojskowe. Zamieszkiwał w dwóch głównych rezydencjach – w Villi dei Mulini w Portoferraio i w oddalonej o ok. 5 km od stolicy wyspy Villi di San Martino. Zajmował się ogrodnictwem, co miało charakter terapeutyczny i stanowiło odskocznię od codziennych obowiązków, oraz oddawał się swoim pasjom – czytaniu, pisaniu i rozważaniom filozoficznym.
Elba bardzo zyskała na jego obecności. Napoleon m.in. zreorganizował wyspiarską administrację, wprowadził nowoczesne metody zarządzania, jak również rozpoczął projekty budowlane, w tym budowę dróg i infrastruktury portowej. On sam wykorzystał swój elbański czas w sposób efektywny, zarówno pod względem osobistym, jak i operacyjnym czy strategicznym. Nie przestał planować powrotu do Francji – utrzymywał kontakty z lojalistami i planował ucieczkę z Elby. Jego działania przyczyniły się do poprawy warunków życia na wyspie, a jednocześnie pozwoliły mu na odzyskanie władzy podczas tzw. 100 dni Napoleona (od 1 marca do 22 czerwca 1815 r.).
Nie bez znaczenia są też polskie wątki w tej historii. Podczas wygnania Napoleona na Elbę towarzyszył mu stukonny szwadron polskich szwoleżerów (tzw. Szwadron Elby), który był częścią słynnego 1. Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, znanego także jako Legia Nadwiślańska. Dekret tworzący tę formację wojskową Napoleon podpisał 6 kwietnia 1807 r. w ówczesnej osadzie Finckenstein (dzisiejszym Kamieńcu Suskim). Pułk miał być elitarną jednostką, w której skład wchodzili wyłącznie ochotnicy przyjmowani z zachowaniem cenzusu majątkowego i stanowego. W związku z tym korpus oficerski stanowili niemal w całości przedstawiciele rodów magnackich i bogatej szlachty. Szwoleżerowie, inaczej lekkokonni, charakteryzowali się wielką lojalnością i walecznością.
Żołnierze pułku walczyli u boku Napoleona w wielu kluczowych bitwach, wykazali się niezwykłą odwagą i umiejętnościami bojowymi. Wysokie morale i dyscyplina szwoleżerów ujawniły się podczas odwrotu Wielkiej Armii z Rosji. Zachowali oni zdolność bojową do końca, jako jedna z nielicznych jednostek. W kampanii obronnej Francji w 1814 r. brali udział prawie we wszystkich bitwach. Do końca pozostali wierni Napoleonowi. Po jego abdykacji zwycięzcy wyłączyli szwoleżerów z francuskiej armii. Stukonny szwadron ochotników zdecydował się towarzyszyć Napoleonowi na Elbie. Polscy szwoleżerowie zajmowali się jego ochroną, tworzyli garnizon, który pomagał utrzymać porządek na wyspie, pomagali również w organizacji obrony i szkoleniach wojskowych. Jednym z najbardziej znanych oficerów był Jan Paweł Jerzmanowski (1779–1862), który w stopniu pułkownika służył jako adiutant Napoleona i dowódca Szwadronu Elby.
Swój wkład w historię toskańskiej wyspy miała też Maria Walewska (1786–1817), polska szlachcianka, faworyta cesarza Francuzów. Ich relacja rozpoczęła się w styczniu 1807 r., gdy Napoleon był na szczycie. W 1809 r., po jego zwycięstwie nad V koalicją antyfrancuską, Walewska mieszkała przez kilka miesięcy w pobliżu cesarza, rezydującego po zajęciu Wiednia w pałacu Schönbrunn. W tym czasie zaszła z nim w ciążę. Marię postrzegano jako symbol polskiego ruchu niepodległościowego, a z jej związkiem z Napoleonem wiązano pewne nadzieje polityczne.
Walewska 4 maja 1810 r. urodziła w Walewicach Aleksandra Floriana Józefa – późniejszego księcia Aleksandra Colonnę-Walewskiego (1810–1868). Cesarz zadbał o przyszłość potomka, obdarowując Marię i jej dwóch synów (zanim spotkała Napoleona miała już jedno dziecko) pałacykiem w Paryżu. Aleksandrowi nadał wkrótce tytuł hrabiego oraz przynoszące zysk posiadłości ziemskie, dzięki czemu zyskali z matką zabezpieczenie finansowe na przyszłość.
Maria Walewska odwiedziła Napoleona na Elbie, wraz z synem i bratem Teodorem, we wrześniu 1814 r. Jej wizyta na toskańskiej wyspie miała na celu pocieszenie cesarza Francuzów i utrzymanie z nim osobistej więzi. Podkreślała także lojalność i oddanie Napoleonowi nawet po jego upadku. Walewska po raz ostatni spotkała się z nim w 1815 r., przed zesłaniem go na Wyspę Świętej Heleny. W ramach ciekawostki dodam, że w Ajaccio na Korsyce, gdzie urodził się Napoleon Bonaparte, imię Marii Walewskiej nadano ulicy – rue Comtesse Maria Walewska.
Ale nie tylko cesarz Francuzów jest człowiekiem, o którym warto wspominać w kontekście Elby. Jacques Mayol, znany jako „człowiek-delfin”, ustanowił wiele rekordów w nurkowaniu bez aparatu oddechowego. Mieszkał na tej toskańskiej wyspie przez znaczną część swojego życia. Tutaj trenował i medytował. Poświęcał się pasji nurkowania i jednoczenia z naturą oraz morzem. Był pierwszym wolnym nurkiem, który zszedł na głębokość 100 m – dokonał tego 23 listopada 1976 r., w wieku 49 lat. W latach 70. rodzi się jego wielka miłość do Elby – do tego stopnia, że decyduje się osiedlić w Calone w gminie Capoliveri. Toskańska wyspa, ze swoją krystalicznie czystą wodą i bogatym podwodnym życiem, stanowiła idealne miejsce dla Mayola do rozwijania swoich umiejętności i pasji. Otoczenie, naturalne piękno i spokój były dla francuskiego nurka źródłem inspiracji i wewnętrznej harmonii. Jacques Mayol swoją pasją i osiągnięciami nie tylko zrewolucjonizował nurkowanie na wstrzymanym oddechu (freediving), lecz także zainspirował wielu ludzi do odkrywania podwodnego świata. W Villi Glaucos, którą zbudował na Elbie, jego dziedzictwo przejął syn – Jean-Jacques, który prowadzi zajęcia z freedivingu, technik oddychania i jogi.
Historia Jacques’a Mayola została uwieczniona w filmie Luca Bessona Wielki błękit (Le Grand Bleu). Opowiada on o rywalizacji między francuskim nurkiem a jego włoskim przyjacielem i konkurentem Enzem Maiorcą (1931–2016). Ten ostatni w roku premiery filmu – w 1988 r., mając wówczas 57 lat – pobił swój rekord życiowy, nurkując na głębokość 101 m. Wielki błękit pokazał jednocześnie wielką fascynację Mayola oceanem i podwodnym życiem.
Wyspa Elba stanowiła również tło dla kilku interesujących filmów i scen filmowych. Poniżej podam kilka przykładów.
L’avventuriero (Awanturnik, ang. The Rover, 1967 r.) to film oparty na ostatniej ukończonej powieści Josepha Conrada (Józefa Konrada Korzeniowskiego, 1857–1924), opublikowanej w 1923 r. Akcja rozgrywa się pod koniec XVIII stulecia, podczas rewolucji francuskiej. Głównym bohaterem jest Jean Peyrol, starszy żeglarz, który po latach morskich przygód postanawia się osiedlić w spokojnym zakątku południowej Francji – w pobliżu Tulonu. Tam spotyka piękną Arlette, młodą kobietę, która skrywa mroczną przeszłość – jej rodzice zginęli w wyniku rewolucji francuskiej. Film był kręcony na Elbie w różnych lokalizacjach, w tym w Tonnara dell’Enfola, Darsena di Portoferraio (Darsena Medicea – dok Medyceuszy w stołecznym Portoferraio) oraz na niewielkim półwyspie Fetovaia.
Z kolei serial Medyceusze: Władcy Florencji (Medici: Masters of Florence, 2016–2019) opowiada historię rodziny Medyceuszy, bankierów papieża, jednego z najpotężniejszych i najbogatszych rodów we Florencji w okresie renesansu. Choć większość scen kręcono w historycznych lokalizacjach Toskanii, kilka z nich powstało też na Elbie, głównie na terenie Fortezze Medicee w Portoferraio, wspaniałym kompleksie XVI-wiecznych fortec – Forte Stella, Forte Falcone, Torre del Gallo i Torre della Linguella (Torre del Martello) – zbudowanych przez księcia Kosmę I Medyceusza.
Serial telewizyjny I delitti del BarLume (2013 r.) opowiada historię Massima Vivianiego, barmana, który bada pewne przestępstwa w fikcyjnym toskańskim miasteczku Pineta. Pomagają mu czterej żywiołowi starcy, stali bywalcy baru i uważni obserwatorzy tutejszego życia codziennego. Do tego dochodzi jeszcze miejscowa komisarz, atrakcyjna Vittoria Fusco. W roli głównej występuje miejscowość Marciana Marina, ale z biegiem lat filmowcy postanowili także pokazać inne części Elby, jak Marina di Campo, Rio Marina, Monte Capanne i Portoferraio.
Giglio – gdy świat o niej usłyszał
Giglio to malownicza wyspa na Morzu Tyrreńskim (zajmująca powierzchnię 24 km² i zamieszkana na stałe przez ponad 1,3 tys. osób), znana z zapierających dech w piersiach krajobrazów. Jest idealna dla miłośników przyrody, historii i aktywnego wypoczynku.
W jej najwyższym punkcie znajduje się Giglio Castello (405 m n.p.m.), średniowieczne miasteczko z pochodzącym z X w. zamkiem (Rocca Aldobrandesca lub Rocca Pisana), urokliwymi brukowanymi uliczkami i murami obronnymi, skąd roztaczają się niezwykle piękne widoki. Giglio Porto to główna przystań na tej toskańskiej wyspie, z licznymi restauracjami serwującymi świeże ryby i owoce morza oraz klimatycznymi butikami. To właśnie tutaj dopływają promy Toremar i Maregiglio z Porto Santo Stefano, skąd podróż trwa ok. 1 godz.
Giglio oferuje kilka pięknych plaż, jak Spiaggia delle Caldane, która nadaje się doskonale do uprawiania snorkelingu, Spiaggia del Campese, idealna dla rodzin z dziećmi, z szerokim wyborem sportów wodnych, oraz Spiaggia dell’Arenella, wyśmienita dla osób chcących się zrelaksować i popływać. Gorąco polecam także szlaki piesze na wyspie. Do wyjątkowo malowniczych należy trasa Giglio Castello – Giglio Campese, prowadząca przez wzgórza, skąd roztaczają się spektakularne widoki na morze, czy też ścieżka prowadząca z Giglio Porto na plażę Arenella.
O Giglio świat usłyszał jednak z zupełnie innego powodu. Otóż 13 stycznia 2012 r. luksusowy statek wycieczkowy włoskiego armatora Costa Crociere zderzył się ze skałami w odległości 92–96 m od brzegu wyspy. Na pokładzie znajdowało się ponad 4,2 tys. osób (12 Polaków), w tym pasażerowie i załoga. Kapitan Francesco Schettino podpłynął do Giglio, aby wykonać salut, zbliżenie się do wybrzeża w geście pozdrowienia. Manewr ten spowodował, że Costa Concordia uderzyła w podwodne skały, które rozerwały kadłub statku, co spowodowało jego szybkie przechylenie i częściowe zatonięcie. W wyniku katastrofy zginęły 32 osoby, a drugie tyle zostało rannych. Operacja wydobycia wraku we wrześniu 2013 r. należała do największych i najdroższych w historii. W lipcu 2014 r. Costa Concordia została przetransportowana do portu w Genui, gdzie rozebrano ją na części. Koszt całego przedsięwzięcia, łącznie ze złomowaniem, wyniósł o wiele więcej (oszacowano go na ponad 700 mln euro) niż sama budowa statku (ok. 250 mln euro). Wypadek u wybrzeży Giglio przyczynił się do zmian w przepisach dotyczących bezpieczeństwa na morzu i wywołał globalną dyskusję na temat odpowiedzialności i procedur w przemyśle wycieczkowym.
Capraia – wyspa z czerwonym klifem
To jedna z bardziej dzikich wysp Archipelagu Toskańskiego. Jest wulkaniczna i znana ze spektakularnych krajobrazów, dziewiczej przyrody i krystalicznie czystych wód. Promy Toremar kursują na nią regularnie z portu w Livorno, a podróż trwa blisko 2,5 godz.
Jedyne miasteczko na wyspie to Capraia Isola. Capraia leży w dwóch trzecich na obszarze Parku Narodowego Archipelagu Toskańskiego. W rezultacie aż 77 proc. jej terytorium objęto ochroną. To jedno z najlepszych miejsc w Toskanii do obserwacji ptaków, szczególnie podczas migracji. Cala Rossa, z charakterystycznym czerwonym klifem, stanowi idealne miejsce do nurkowania i snorkelingu. Z kolei Cala dello Zurletto to mała, ukryta i zarazem piękna zatoczka, dostępna pieszo lub łodzią.
Montecristo – wyspa z powieści Dumasa
Montecristo, tajemnicza wyspa na Morzu Tyrreńskim, znana z powieści Aleksandra Dumasa (1802–1870) Hrabia Monte Christo, jest rezerwatem przyrody – Riserva Naturale Biogenetica Isola di Montecristo. Można tu spotkać endemiczne gatunki roślin, bezkręgowców i kręgowców. Dostęp do wyspy jest ściśle kontrolowany. Obecnie organizuje się na nią rocznie 25 wycieczek z przewodnikiem, maksymalnie dla 75 osób każda. Rezerwacji można dokonać za pośrednictwem portalu internetowego Parku Narodowego Archipelagu Toskańskiego: www.islepark.it. Otwiera się je zazwyczaj w styczniu, a 1875 dostępnych miejsc wyprzedaje się w ciągu kilku dni. Zwiedzanie z przewodnikiem odbywa się wyłącznie w obrębie trzech zaplanowanych tras, które są coraz bardziej wymagające dla uczestników.
Na Montecristo można odkrywać ruiny wzniesionego ok. V w. Monastero di San Mamiliano, otoczonego dzisiaj dziką przyrodą. Ten usytuowany na odosobnieniu klasztor był miejscem schronienia mnichów uciekających przed najazdami barbarzyńców. Dominująca nad wyspą, położona na wysokości 645 m n.p.m., średniowieczna twierdza – Fortezza di Montecristo – przez stulecia służyła jako punkt obrony przed piratami, a jej mury stanowiły inspirację dla literackich opowieści, w tym słynnego Hrabiego Monte Christo. Ze względu na ograniczony dostęp i status rezerwatu przyrody na Montecristo nie działają komercyjne obiekty gastronomiczne, brak też możliwości zakwaterowania. Najlepiej zaplanować nocleg na pobliskiej Elbie albo Giglio, aby wziąć udział w wycieczce z przewodnikiem na tę tajemniczą wyspę.
Pianosa – włoski Alcatraz
Ta toskańska wyspa przez wiele dekad była miejscem odosobnienia najgroźniejszych przestępców. Pianosa ze względu na swoje odizolowanie i surowe warunki jest znana jako „Alcatraz Włoch”. W 1858 r. powstała na niej kolonia karna (colonia penale), przeznaczona głównie dla więźniów politycznych oraz kryminalistów. Byli oni zmuszani do ciężkich prac, takich jak rolnictwo i budowa infrastruktury, co miało na celu zapewnić samowystarczalność kolonii. W 1977 r. więzienie zostało przekształcone w zakład karny o zaostrzonym rygorze, gdzie trafiali szczególnie niebezpieczni przestępcy, w tym mafiosi. Jego działalność zakończyła się definitywnie w 2011 r. Pianosa została objęta ochroną jako rezerwat przyrody, co ograniczyło dostęp turystom.
Aby chronić delikatny ekosystem wyspy, w tym występujące tu endemity, dziś wymagane są rezerwacje. Zwiedzać Pianosę w ciągu dnia z przewodnikiem można od kwietnia do października w zorganizowanych grupach, na pokład statku wchodzi się w Marina di Campo lub Piombino. Jedyną plażą dostępną dla turystów jest ta w zatoczce Cala Giovanna. Promy na wyspę (Toremar) odpływają przez cały rok z Elby (Rio Marina) i Piombino.
Giannutri – starożytny luksus
Giannutri, jedna z najmniejszych zamieszkałych wysp Archipelagu Toskańskiego (zajmująca powierzchnię 2,6 km² i zamieszkana przez niemal 30 osób), znana z rzymskich ruin oraz przepięknych zatok i iście dziewiczej natury. Promy kursują tutaj regularnie z Porto Santo Stefano, a liczba odwiedzających jest ograniczona ze względu na ochronę przyrody wyspy. Zimą zmniejsza się częstotliwość połączeń. Na Giannutri, znajdującej się pod ochroną Parku Narodowego Archipelagu Toskańskiego, nie ma hoteli i obowiązuje zakaz biwakowania. Najwięcej domów koncentruje się nad Cala Spalmatoio. Rzymianie pozostawili tutaj po sobie ruiny starożytnego portu. W wodach Cala Spalmatoio znajdziemy również wraki z epoki etruskiej i rzymskiej.
Z kolei w Cala Maestra ujrzymy ruiny rzymskiej willi wzniesionej w pierwszej połowie II w. n.e. Villa Domizia została zbudowana przez Domicjuszy Ahenobarbów, starożytną senatorską rodzinę ważnych kupców, do których należała wyspa Giannutri. Przedstawicielem tego rodu był Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus (20/15 r. p.n.e.–40 r. n.e.), konsul w 32 r., mąż Agrypiny Młodszej, która w grudniu 37 r. urodziła ich jedyne dziecko – Lucjusza Domicjusza Ahenobarba, przyszłego cesarza Nerona. Znakomita rzymska rodzina Domicjuszy Ahenobarbów nie szczędziła wydatków, żeby zbudować tę luksusową rezydencję z zapierającym dech w piersiach widokiem na wybrzeże. Wykopaliska archeologiczne odsłoniły tu pozostałości podłóg ozdobionych delikatnie wykonanym marmurem oraz czarno-białymi mozaikami. Willę można zwiedzać z przewodnikiem.
Gorgona – kolonia karna
Gorgona to najmniejsza (zajmuje powierzchnię zaledwie 2,23 km²) i obok Montecristo najbardziej niedostępna wyspa Archipelagu Toskańskiego. Od 1869 r. znana jest głównie jako colonia penale, filia kolonii na Pianosie. Przyjazd na Gorgonę, choć możliwy, podlega ścisłym regulacjom.
Wyspę może odwiedzić maksymalnie 100 osób dziennie, tylko w ramach zorganizowanych wycieczek z przewodnikiem. Nie wolno poruszać się po niej samodzielnie. Rezerwacji można dokonać do tygodnia przed planowanym terminem wycieczki, a lista nazwisk jest przekazywana do administracji kolonii karnej. Przyjazd na Gorgonę wymaga zgody Ministerstwa Sprawiedliwości (Ministero della Giustizia) i władz więziennych. Ponieważ blisko 100 tutejszych więźniów pracuje na farmach i w winnicach, organizatorzy wycieczek często oferują możliwość degustacji lokalnych produktów, takich jak wina i sery produkowane przez skazańców.
Centrum wyspy stanowi zabytkowa wioska rybacka, w której mieszka ok. 70 osób. Na Gorgonie znajdują się także dwie fortyfikacje – Torre Vecchia, wzniesiona w XIII w. przez Republikę Pizy, oraz Torre Nuova, powstała w XVII stuleciu z rozkazu Medyceuszy. Ta toskańska wyspa charakteryzuje się wspaniałą dziką przyrodą, a dzięki ograniczeniom obecności człowieka Morze Liguryjskie jest tu wyjątkowo czyste i bogate w życie. Wody oblewające Gorgonę odwiedzają chętnie walenie – delfiny i wieloryby. Na wyspie nie można nocować.
TOSKANIA – NAJLEPSZE MIEJSCE DO ODWIEDZENIA W 2024 R.
Toskania, dzięki swojej bogatej kulturze, historii i wyjątkowym krajobrazom, została uznana przez słynne wydawnictwo Lonely Planet za jedno z najlepszych miejsc do odwiedzenia w 2024 r. Ta historyczna kraina w środkowych Włoszech przyciąga nowymi inwestycjami turystycznymi, jak np. Marina di Scarlino Resort (www.marinadiscarlino.com). To nowoczesna przystań, oferująca luksusowe zakwaterowanie (30 apartamentów) i usługi, restauracje oraz sklepy, idealna dla miłośników żeglarstwa i wypoczynku nad ciepłym morzem. Toskania, znana doskonale z malowniczych szlaków rowerowych i wyścigów w stylu retro, jak powstała w 1997 r. w Gaiole in Chianti słynna L’Eroica, odbywająca się na początku października (w 2024 r. 5 i 6 października), oferuje również coraz to ciekawsze i bardziej wymagające trasy gravelowe.
W tym włoskim regionie dbałość o kulturę i archeologię ma głębokie korzenie, sięgające pierwszego wielkiego księcia Kosmy I Medyceusza (w latach 1569–1574), którego 450. rocznica śmierci przypada właśnie w 2024 r. (zmarł 21 kwietnia 1574 r. we Florencji). Z tej okazji warto zaplanować odwiedzenie miejsc związanych z florenckim rodem Medyceuszy, jak choćby 12 medycejskich willi i ich dwóch ogrodów wzniesionych między XV a XVII w. w okolicy stolicy Toskanii. W 2013 r. wpisano je na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.
W 2024 r. ta historyczna kraina w środkowej Italii obchodzi również 100. rocznicę śmierci wielkiego kompozytora z Lukki – Giacoma Pucciniego (1858–1924). Ten jeden z najwybitniejszych na świecie twórców oper zmarł 29 listopada 1924 r. w Brukseli. W Lukce znajduje się jego dom i muzeum – Casa dei Puccini – a samo miasto jest wręcz zachwycające.
Interesujące wydarzenia w regionie jesienią
Od września do grudnia Toskania i Elba oferują wiele ciekawych wydarzeń. Warto wspomnieć choćby o Palio di San Michele w Carmignano w prowincji Prato. To tradycyjny wyścig na osłach (Palio dei ciuchi), organizowany na cześć patrona miasta – św. Michała. Święto trwa trzy dni, a kulminacja przypada na 29 września. Festiwal wina Chianti Classico odbywa się co roku na początku września (w tym roku jego 52. już edycję zaplanowano od 5 do 8 września) w Greve in Chianti i przyciąga miłośników szlachetnych trunków z całego świata. Od 11 do 13 października 2024 r. na Festa dell’Uva w klimatycznym Capoliveri na Elbie będzie można przy muzyce na żywo spróbować lokalnych win i tradycyjnych potraw. A fani komiksów, gier i popkultury spotkają się na największym europejskim festiwalu Lucca Comics & Games na przełomie października i listopada (od 30 października do 3 listopada 2024 r.). W trzy ostatnie weekendy listopada odbędzie się z kolei truflowy festiwal w San Miniato w prowincji Piza (zapoczątkowany w 1969 r.) – Mostra Mercato Nazionale del Tartufo Bianco. To święto białej trufli, z degustacjami i pokazami kulinarnymi.
Mimo swojej wielkiej popularności ta historyczna kraina w środkowej Italii wciąż kryje miejsca oraz doświadczenia, które można uznać za nieodkryte klejnoty. Zachwycają one swoją autentycznością i niezmiennym pięknem. Toskania, z jej rozległymi winnicami, gajami oliwnymi i historycznymi miejscowościami pełnymi cennych zabytków, stanowi świadectwo harmonii między człowiekiem a naturą. Ten malowniczy włoski region inspiruje każdego (i to nie tylko artystów, poetów, pisarzy, dziennikarzy czy filmowców!), kto poszukuje magicznych zakątków, gdzie bogate dzieje, kultura i przyroda tworzą nierozerwalną całość. Są miasta, jak choćby stołeczna Florencja, Siena czy Pienza, gdzie wspaniała renesansowa sztuka wciąż żyje na ulicach, w muzeach i świątyniach. Ale Toskania to także mniej znane miejscowości, które oferują równie bogate doświadczenia kulturowe, i to w dodatku bez tłumów turystów z całego świata. Jest ich naprawdę wiele, a w ich odkrywaniu z pewnością pomoże lista najpiękniejszych włoskich wiosek, noszących zaszczytny tytuł I Borghi più belli d’Italia (www.borghipiubelliditalia.it). Aż 29 z nich znajduje się właśnie na toskańskiej ziemi, m.in.: Giglio Castello, Pitigliano czy Porto Ercole. Podróżując po Toskanii, trudno nie ulec jej czarowi. Ta historyczna kraina uczy nas doceniania piękna życia, nawet w jego najprostszych formach. Tutaj zawsze czujemy się dobrze.
