W Gwatemali, kraju wiecznej wiosny

NATALIA ŚWIĘCHOWICZ

 

<< Określana mianem kraju wiecznej wiosny tajemnicza Gwatemala, kipiąca zielenią i zachwycająca piramidami otulonymi mistyczną mgłą lasu deszczowego to niewielka kraina ludzi o ogromnych sercach. Niezmiennie od lat przyciąga ona podróżników szukających kontaktu z wciąż żywą kulturą Majów. Lawirując pomiędzy jej przeszłością i teraźniejszością, odkrywamy jej unikatowy na skalę światową charakter, tak różnorodny jak paleta barw majańskiej chusty. >>

Populacja Republiki Gwatemali liczy niespełna 16 mln mieszkańców, z których ok. 40 proc. stanowią czystej krwi potomkowie Majów. Państwo to dzieli swoją granicę z Meksykiem, Salwadorem, Hondurasem i Belize. Wybrzeże pacyficzne pokrywają czarne wulkaniczne plaże, natomiast na wschodzie wąski pas lądu okalają ciepłe wody Morza Karaibskiego. Na terytorium kraju, wynoszącym niemal 109 tys. km2, czyli mniej więcej trzy razy mniejszym od Polski, znajduje się aż 21 parków narodowych oraz 6 rezerwatów biosfery. W krajobrazie zachodniej i centralnej jego części dominują góry i wyżyny, a jedną trzecią całkowitej powierzchni zajmuje położona na północy nizina Petén, porośnięta lasem tropikalnym i rzadko zaludniona.
Gwatemala jest niewątpliwie idealnym kierunkiem dla prawdziwych podróżników, miłośników historii, kultury, przyrody i turystyki etnicznej. W stołecznej Gwatemali (Ciudad de Guatemala) rokrocznie ląduje ponad milion turystów, którzy wyruszają na poszukiwanie przygód w tym regionie. Międzynarodowy Port Lotniczy La Aurora (Aeropuerto Internacional La Aurora) posiada bezpośrednie połączenia z Madrytem, Meksykiem (Ciudad de México), Kolumbią (Bogotą), Kanadą (Montrealem) oraz wieloma miastami w USA i Ameryce Środkowej. Plasuje się tym samym na czwartej pozycji na liście najbardziej ruchliwych środkowoamerykańskich lotnisk (tuż za Panamą, San José w Kostaryce i Aeropuerto Internacional El Salvador w Salwadorze). Lokalne linie lotnicze Transportes Aéreos Guatemaltecos (TAG Airlines) oferują przeloty pomiędzy stolicą, położoną na centralnych wyżynach kraju, a niziną Petén na północy (Aeropuerto Internacional Mundo Maya). Niewielkie dystanse ułatwiają poznanie całej Gwatemali podczas jednej wyprawy.

 

W DAWNEJ STOLICY
Wzdłuż Pacyfiku rozsiane są stożki ok. 900 wulkanów. W czasie ostatnich 200 lat czynnych pozostawało 9 z nich, z których aktualnie największą aktywność przejawiają Pacaya (2552 m n.p.m.) oraz Volcán de Fuego (Wulkan Ognia, 3763 m n.p.m.) w pobliżu kolonialnego miasta Antigua (La Antigua Guatemala, czyli Stara Gwatemala). Ostatnia erupcja tego pierwszego miała miejsce w marcu br. i wymusiła ewakuację ponad 3 tys. mieszkańców okolicznych wiosek. Sama Antigua po niemal 230 latach utraciła w 1775 r. funkcję stolicy kraju (w latach 1540–1821 hiszpańskiej Kapitanii Generalnej Gwatemali) na rzecz Ciudad de Guatemala po serii silnych trzęsień ziemi w 1773 r. W trakcie spaceru po jej wybrukowanych uliczkach za każdym rogiem znajdujemy wspaniałe zabytki kolonialnej architektury, które stoczyły z żywiołem walkę o przetrwanie. Wraz ze stożkami spowitymi mgłą i kałużami, odbijającymi żółte światła ulicznych latarni, tworzą niezwykle surrealistyczny krajobraz. Gdy tak kluczymy pomiędzy kolorowymi zabudowaniami, docieramy na główny plac miejski (zócalo). Każdego wieczoru ożywia go feeria barw i dźwięków. To tutaj po godzinach pracy swój wolny czas spędzają mieszkańcy miasta z całymi rodzinami. Pobliskie kawiarnie kuszą aromatem świeżo palonej gwatemalskiej kawy. Jeżeli nie pójdziesz na zócalo, to tak, jakby nie było całego dnia – pisze Michał Głombiowski w swojej książce Wieczorem przyjdź na zócalo.

FOT. INSTITUTO GUATEMALTECO DE TURISMO (INGUAT)

     Niepowtarzalna atmosfera oraz dogodne położenie sprawiły, że Antigua stała się idealnym miejscem do organizacji konferencji, kongresów, spotkań biznesowych oraz wyjazdów typu incentive. Urokliwe kolonialne hotele butikowe, a także światowej klasy obiekty przystosowane są do goszczenia dużych i wymagających grup. Wśród nich należy wymienić spektakularny Hotel-Muzeum Casa Santo Domingo, wybudowany na ruinach kościoła i klasztoru dominikanów, zniszczonych przez wspomnianą serię trzęsień ziemi w 1773 r. Ze względu na pełen przepychu barokowy styl dekoracji wnętrz uznano go za ewenement w skali światowej. Z kolei tutejsze klimatyczne restauracje w zabytkowych pałacach i świątyniach świetnie sprawdzają się podczas uroczystych gali i koncertów.

 

WIELKI ZIELONY LAS
Gwatemala wyróżnia się na tle swoich sąsiadów niesamowitym bogactwem flory i fauny. Mimo niewielkich rozmiarów zajmuje czołowe miejsce wśród państw Ameryki Środkowej pod względem bioróżnorodności. Słowo Quauhtlemallan w języku Azteków nahuatl oznacza „krainę wielu drzew”. Bujne, soczyście zielone lasy tropikalne stanowią mniej więcej połowę powierzchni całego kraju. W cieniu gęstych koron rozwinęło się mnóstwo gatunków zwierząt i roślin, w tym wiele endemicznych.
     Pośród gigantycznych paproci i filodendronów możemy się poczuć niczym filmowy archeolog i poszukiwacz przygód Indiana Jones. Nagle naszym oczom ukazuje się piramidalna budowla, której czubek znajduje się w gęstych oparach lasu deszczowego… Jesteśmy w zaginionym do 1848 r. ośrodku prekolumbijskiej cywilizacji Majów – Tikal, leżącym na północy Gwatemali. Mgła dodaje widokowi mistycyzmu, deszcz przegonił już większość turystów. W czasach swojej świetności (III–X w. n.e.) to centrum było jednym z największych miast świata (miało prawdopodobnie średnio ok. 45 tys. mieszkańców). W ciągu setek lat ruiny zarosła tropikalna puszcza.

FOT. INSTITUTO GUATEMALTECO DE TURISMO (INGUAT)

 

Pierwsza naukowa ekspedycja gwatemalska w 1848 r. odkryła 6 wysokich piramid schodkowych, liczne świątynie oraz stele upamiętniające kolejnych władców. Na terenie dzisiejszego stanowiska archeologicznego, wchodzącego w skład Parku Narodowego Tikal, wpisanego w 1979 r. na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, możemy spędzić cały dzień, a rozpocząć go już od podziwiania wschodu słońca ze szczytu najwyższej budowli (Świątynia IV – Templo IV, Świątynia Dwugłowego Węża – Templo de la Serpiente Bicéfala), mierzącej 64,6 m wysokości. Tło tego spektaklu tworzą odgłosy budzącego się do życia ptactwa oraz wyjców, których rozdzierający ciszę wrzask przyprawia o dreszcze. Po jego obejrzeniu czeka na nas jeszcze świeżo zaparzona gwatemalska kawa podana podczas śniadania tuż pod piramidą – idealne zwieńczenie tego magicznego poranka. Zwiedzanie najlepiej zakończyć równie spektakularnym zachodem słońca i ekscytującym spacerem po zmroku.

 

BOSKI PTAK
Ta wyjątkowa przyroda odgrywa istotną rolę w wielu majańskich legendach i wierzeniach, które po dziś dzień stanowią ważną część narodowej spuścizny Gwatemali. Według Majów lasy deszczowe są wspólnym dziełem słońca, wody i ziemi. Nie sposób przejść obojętnie obok ogromnego puchowca (ceiba po hiszpańsku lub Yaaxché w języku maya), czczonego jako Drzewo Świata – uchodzi on za centralną oś wszechświata oraz przejście łączące sferę ziemską z zaświatami Xibalba.
    Funkcję łączników między bogami i ludźmi pełniły ptaki. Jedna z gwatemalskich legend opowiada historię boskiego syna o imieniu Kuk (K’uk), który za swoje krnąbrne i niefrasobliwe postępowanie został zamieniony w kwezala herbowego (quetzal guatemalteco) – najpiękniejsze skrzydlate stworzenie Ameryki Środkowej, zwane „latającą kroplą dżungli”. Jego błyszczące pióra mienią się kolorami tęczy, ogon samca przypominający barwny tren ma nawet 65 cm długości, a głowę zdobi zielona pierzasta korona. Czerwone upierzenie na piersi zawdzięcza on zapewne ostatniemu królowi ludu Kicze (Quiché) i bohaterowi narodowemu Tecúnowi Umánowi (ok. 1500–1524), śmiertelnie ugodzonemu w trakcie walki z hiszpańskimi konkwistadorami. Na jego zakrwawionej ranie usiadł wtedy kwezal i w ten sposób zabarwił się na kolor czerwieni. Majańscy władcy, chcąc wcielić się w boga kukurydzy, zakładali nakrycie głowy z barwnych ptasich piór. Podczas rytualnych tańców przypominały one powiewające na wietrze kukurydziane liście. Ten gatunek może żyć tylko na wolności, w niewoli ginie. Dlatego też został obwołany symbolem niepodległości Gwatemali oraz narodowym ptakiem kraju. Jego wizerunek widnieje na fladze i godle. Od 1925 r. nazwę quetzal nosi gwatemalska waluta. Te piękne stworzenia spotkamy w Biotopie Kwezala (Biotopo del Quetzal) w departamencie Baja Verapaz, Rezerwacie Biosfery Sierra de las Minas (Reserva de la Biosfera Sierra de las Minas) oraz w okolicach miasta Quetzaltenango (zwanego często Xela).

 

JEDYNY TAKI MOST
W sercu tropikalnego lasu, ok. 300 km na północny wschód od stolicy Gwatemali i mniej więcej 10 km na południe od miasteczka Lanquín, znajdziemy zapierający dech w piersiach zakątek, który, o dziwo, nie trafił jeszcze na listę siedmiu cudów świata. To naturalny wapienny most na rzece Cahabón w departamencie Alta Verapaz, w którego pobliżu można podziwiać siedem basenów z wodą o niesamowitej szmaragdowej barwie – Semuc Champey. Określenie tłumaczy się na „tam, gdzie rzeka ukrywa się pod ziemią”, ponieważ wspomniana rzeka wpływa pod formację skalną, aby pojawić się na jej drugim końcu, 300 m poniżej. Przybywający tu turyści rozkoszują się kąpielami w tarasowych zbiornikach, przeskakują na kolejne niższe poziomy lub też zjeżdżają po wyślizganych już skałach.
     Po błogim relaksie czas na emocjonującą wyprawę do pobliskich jaskiń. We wnętrzu grot panuje całkowita ciemność, a mała świeczka, którą dostajemy przy wejściu, tylko potęguje niepokojące wrażenia. Płyniemy przez podziemne korytarze, pokonujemy tunele i przesuwamy się przez wąskie szczeliny, ściskając ciągle w dłoniach nasze źródło światła. Na końcu czeka nas spływ w dół rzeki Cahabón na oponie, zwieńczony butelką piwa Gallo, będącego narodową dumą Gwatemalczyków.

FOT. INSTITUTO GUATEMALTECO DE TURISMO (INGUAT)

     Zorganizowane grupy turystyczne często omijają Semuc Champey ze względu na jego trudną dostępność. Podróż autobusem z Gwatemali do Lanquín po wyboistych drogach trwa ok. 10 godz. Następnie należy przesiąść się do ciężarówki z napędem na cztery koła, która zabierze nas w góry po nieutwardzonym szlaku. Ten transport obsługują jedynie mieszkańcy Lanquín, dlatego że nie zgodzili się oni na wylanie asfaltowej nawierzchni na trasie wiodącej prosto do Semuc Champey, bo odcięłoby im to stałe źródło dochodu. Alternatywą dla długiego przejazdu jest lot helikopterem, na który najczęściej decydują się organizatorzy wyjazdów incentive.

 

LUDZIE Z KUKURYDZY
W epoce wielkiej ciszy bogowie zapragnęli stworzyć szlachetne istoty, które będą ich wielbić i utrzymywać poprzez składanie ofiar. Po kilku nieudanych próbach uformowania człowieka z ziemi i gliny oraz drewna, zrobili go oni w końcu z białej i żółtej kukurydzy. Piękni i inteligentni dali początek wspaniałej cywilizacji Majów, przywrócony z zaświatów bóg kukurydzy odrodził się na nowo jako planeta Wenus, a jego synowie zamienili się w Słońce i Księżyc. Tak opisuje powstanie świata święta księga Popol Vuh – magiczny poemat ludu Kicze zamieszkującego po dziś dzień wyżyny środkowej i zachodniej Gwatemali. Obecnie w regionach tych żyje ok. 14,5 mln ludzi, z czego niemal połowę stanowią Indianie będący potomkami Majów, których cywilizacja rozwijała się na współczesnych terytoriach Meksyku, Belize, Gwatemali, Salwadoru i Hondurasu. Mimo dużej biedy (13 proc. społeczeństwa żyje za mniej niż 1,25 dolara dziennie) deklarowane poczucie zadowolenia z życia jest wyższe niż Polsce. Wpływ na te statystyki ma z pewnością mentalność Gwatemalczyków, wykazujących się wbrew przeciwnościom losu niezmienną pogodą ducha i otwartością wobec innych.
     Na ulicach gwatemalskich miasteczek trwa festiwal barw, a to dzięki regionalnym strojom ich mieszkańców. Tradycyjne ręcznie tkane tuniki i bluzki tzw. huipil to ważne elementy majańskiego uniwersum. Ich kolory i zdobienia na nich umieszczane nie tylko informują o tożsamości kulturowej, ale także są nośnikiem bogatej symboliki. Każdy region posiada charakterystyczne dla siebie barwy oddające różne rodzaje kukurydzy – żółć, biel, czerń i czerwień. Kobiety z rozmaitych wiosek noszą właściwe dla nich wzory spódnic (corte) i pasów (faja), po których doświadczone oko rozpozna, z jakiej miejscowości pochodzą. Co czwartek i niedzielę miłośnicy gwatemalskiego rękodzieła mogą odwiedzić największy targ w Ameryce Środkowej w Chichicastenango (w skrócie Chichi). Leży ono na wysokości 1965 m n.p.m. i stanowi handlowe centrum okolicy. Większość mieszkańców stanowią tutaj przedstawiciele grupy etnicznej Kicze.

 

POŻEGNANIE NAD BRZEGIEM JEZIORA
Udajemy się wreszcie nad urocze jezioro Atitlán, położone w kalderze wulkanicznej na wysokości mniej więcej 1560 m n.p.m. i otoczone wysokimi na ponad 3 tys. m stożkami uśpionych wulkanów (Atitlán, Tolimán i San Pedro), których zbocza pokrywają plantacje kawy, kukurydzy, fasoli i awokado. Majowie uważają je za święte. Omijamy turystyczne Panajachel, zwane przez miejscowych Gringotenango, i ruszamy w kierunku przeciwległego brzegu akwenu. Dopływamy do San Juan La Laguna, określanego mianem miasta artystów. Mury ozdabiają w nim malowidła przedstawiające historię regionu, jego legendy oraz hasła dotyczące ochrony przyrody i środowiska. San Juan uchodzi za najbardziej zadbaną i czystą miejscowość nad Atitlánem. Słynie przede wszystkim ze sztuki tkackiej: to tu spod rąk Indianek Zutujil (Tz’utujil) wychodzą najlepszej jakości chusty, koce, poncha, torebki i hamaki. Dzień możemy zatem spędzić na nauce tkania oraz… kursie robienia tortilli – kukurydzianych placków, bez których nie obejdzie się niemal żaden posiłek. Zachód słońca nad jeziorem najpiękniej wygląda z perspektywy kolorowego hamaka, zawieszonego na werandzie jednego z hoteli. Wielka pomarańczowa kula chowa się za przeciwległą górę o nazwie Nos Indianina (Nariz del Indio), do złudzenia przypominającą profil Indianina Zutujil (Tz’utujil).

FOT. INSTITUTO GUATEMALTECO DE TURISMO (INGUAT)

     Podczas gdy wioski wokół Atitlán nadal toną w błogim śnie, rybacy z San Pedro La Laguna wyruszają na poranny połów. Wsiadam więc do drewnianego czółna, które co jakiś czas należy opróżniać z nadmiaru wody, i zarzucam żyłkę z przynętą w nieco wzburzone już wody. Początkujący zawsze mają szczęście – już po 10 min. wyciągam 5 małych rybek. Wylądują dziś na talerzu mojego rybaka José. Po wschodzie słońca jezioro robi się coraz bardziej niespokojne. Według legendy duże fale na nim wywołuje duch Indianina, który rzucił się w głębinę w poszukiwaniu ukochanej.
     Gwatemala to kraj dla osób pragnących czegoś więcej niż blichtru turystycznych enklaw. Świat Majów pełen jest niesamowitych historii i wierzeń, ustnych tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. W trakcie naszej podróży przekonujemy się na własne oczy, jak wielką rolę odgrywają one w codziennym życiu lokalnych Indian. Magia przenika tutaj do rzeczywistości na wiele sposobów, a bogata duchowość rdzennych Gwatemalczyków pozwala spotkać się z tym mistycyzmem twarzą w twarz.