Park Kakuzan w mieście Tsuyama z uroczo kwitnącymi drzewami wiśniowymi
© OKAYAMA-KEN KANKO RENMEI/JNTO
Anna Bielak
Zanim miałam okazję postawić pierwsze kroki na japońskiej ziemi, interesowałam się Krajem Kwitnącej Wiśni przez wiele lat. Jego obraz w mojej głowie wykreowały książki, filmy, zdjęcia, relacje znajomych. Kiedy więc zbliżał się upragniony dzień wylotu, z jednej strony byłam bardzo podekscytowana, z drugiej – obawiałam się, czy moje wyobrażenia nie okażą się błędne, a oczekiwania nazbyt bajkowe. W końcu każdy ląd wygląda podobnie, jedne drzewa przypominają inne drzewa, ludzie nie różnią się aż tak od siebie nawzajem, a niebo nad nami jaśnieje to samo… Nie zawiodłam się jednak.
Japonia jest miejscem niezwykłym, w którym nawet przestrzeń odczuwa się inaczej, a wszystko to za sprawą przenikających się kontrastów. Wszechobecne góry mieszczą się w jednym kadrze z zachodami słońca nad morzem, drewniane budynki z wielopoziomowymi dachami stoją obok majestatycznych wieżowców, ciasne uliczki giną w ogromie nowoczesnych miast, osoby w tradycyjnych kimonach mijają się z wielbicielami najnowszych trendów mody, piękno minimalizmu miesza się z kolorową i uroczą stylistyką kawaii, ceremonie picia herbaty odbywają się, gdy współczesny świat wciąż pędzi przed siebie, a tradycje ojczyzny samurajów przeplatają się ze zjawiskami wykreowanymi przez nowinki technologiczne. To wszystko czyni ten kraj lądem nieodgadnionym, który nieraz w opowieściach urasta do rangi krainy egzotycznej i dziwnej, prawie mitycznej.
Tymczasem, przy całej swojej niezwykłości, Japonia stała się obecnie osiągalna niemal na wyciągnięcie ręki. Wystarczy kupić bilet lotniczy, wsiąść do samolotu i dać się porwać przygodzie. Teraz sami możemy spotkać Japończyków, zmierzyć się ze stereotypami o nich i ich ojczyźnie i poczuć atmosferę tego świata kontrastów. Co jeszcze przeżyjemy, zależy od tego, czego oczekujemy po naszej wyprawie.
Tysiące wysp, tysiące kilometrów
Efektowna czerwona brama chramu Itsukushima na wyspie Miyajima
©HIROSHIMA PREFECTURE/JNTO
Zanim wysiądziemy z samolotu, zachwyci nas widziana z lotu ptaka japońska przyroda, która tylko zyskuje przy bliższym poznaniu. Kilka tysięcy górzystych wysp i wysepek rozsianych na długości ponad 3 tys. km szczyci się malowniczymi brzegami – oglądany z nich zachód słońca ma swój niepowtarzalny urok. W dużej mierze to za sprawą wyspiarskiego położenia kultura Kraju Kwitnącej Wiśni zyskała tak fascynujący charakter, a okresy izolacji jedynie uczyniły ją bardziej wyjątkową. Po dziś dzień w społeczeństwie Japonii można obserwować niezwykłą umiejętność czerpania z innych kręgów kulturowych i zmieniania pochodzących z nich elementów w coś własnego, jedynego w swoim rodzaju, przesiąkniętego rodzimą tradycją.
Przy odrobinie szczęścia to właśnie z okien samolotu po raz pierwszy ujrzymy majestatyczną górę Fudżi, której charakterystyczna sylwetka dominuje w krajobrazie. Ten znany na całym świecie wulkan jest popularnym punktem wypraw, a wielu turystów decyduje się na wspinaczkę w nocy po to, aby móc podziwiać niemal magiczny wschód słońca z najwyższego, sięgającego 3776 m n.p.m., szczytu archipelagu.
Wokół Fudżi znajduje się też mnóstwo miejsc, z których nacieszymy się jej widokiem. W pogodne dni, gdy powietrze staje się przejrzyste, widać ją nawet z odległego o ponad 90 km Tokio, dobrze jednak wybrać się także poza miasto, np. w okolicę bajkowo położonych Pięciu Jezior Fudżi: Kawaguchi, Motosu, Sai, Yamanaka i Shōji. Warto również odwiedzić popularną miejscowość wypoczynkową Hakone, gdzie można nie tylko zachwycać się zniewalającą panoramą z wulkanem i pięknymi krajobrazami czy wybrać się na spacer cedrową aleją, ale i poznać inne, mroczniejsze oblicze japońskiej natury. Leżąca w tym rejonie dolina Ōwakudani słynie z siarkowych wulkanicznych oparów oraz czarnych jaj, których skorupka zawdzięcza swój kolor gotowaniu w tutejszych gorących źródłach. Chętni mogą spróbować tego przysmaku.
Niezależnie od tego, z jakiej perspektywy będziemy podziwiać Fudżi, warto pamiętać, że dla Japończyków stanowi ona świętą górę, symbol żywych sił przyrody, które ludzie od wieków darzyli szczególnym szacunkiem. Gdy żyje się i buduje swoje domy w jednym z najbardziej aktywnych sejsmicznie regionów na ziemi, w sąsiedztwie potężnych wulkanów, inaczej postrzega się nie tylko naturę, lecz także każdy nowy dzień. Ta pokora wobec świata, pogodzenie się z ulotnością chwili oraz hart ducha nie pozwalający dać się pokonać przeciwnościom losu mocno zakorzeniły się w świadomości tego narodu i również dziś dostrzeżemy je w postawie mieszkańców Kraju Wschodzącego Słońca.
W Japonii istnieje o wiele więcej miejsc, które mogą oczarować wielbicieli pięknych krajobrazów. Wśród niezliczonych wzniesień, lasów, pól ryżowych, szlaków spacerowych i wkomponowanych w nie świątyń, kryją się takie perełki, jak trzy widoki uważane za najwspanialsze na wyspach: zniewalająca wąska mierzeja Amanohashidate, porośnięty sosnami (matsu) malowniczy archipelag Matsushima oraz położony niemal na wodzie chram Itsukushima (na wyspie Miyajima, inaczej Itsukushima) z największą japońską czerwoną bramą, tzw. torii, mierzącą ok. 16 m. Szukającego ciekawych okolic turystę do wielu magicznych zakątków doprowadzą natomiast wodospady. W pobliżu jeziora Chūzenji mamy szansę znaleźć ich co najmniej kilka, w tym Kegon, który zapiera dech w piersiach zarówno w lecie, gdy spieniona woda spada z jego 97-metrowego progu, jak i zimą, kiedy na skałach formują się lodowe sople. Podczas wizyty w tym rejonie nie sposób nie odwiedzić klimatycznego Nikkō. Wzniesiony w nim chram Tōshōgū, poświęcony Ieyasu Tokugawie (1543–1616), założycielowi dynastii szogunów Tokugawa, urzeka m.in. barwną architekturą oraz słynnymi rzeźbami śpiącego kota i trzech małp, z których jedna zakrywa uszy, druga – usta, a trzecia – oczy, żeby nie słyszeć, nie mówić i nie widzieć nic złego.
Z kolei ci turyści, którzy chcieliby odpocząć od klasycznych japońskich krajobrazów, powinni udać się na wysuniętą na południe Okinawę. Podobnie jak pozostałe wyspy archipelagu Riukiu, charakteryzuje się ona niemal tropikalną scenerią, niesamowicie szerokim wachlarzem barw egzotycznych roślin, wielkim bogactwem zwierząt i pięknymi plażami. Poza tym powstało tu niezwykłe akwarium Churaumi (Okinawa Churaumi Aquarium) – jedno z największych na świecie, w którym można podziwiać także majestatyczne rekiny wielorybie.
Metropolia z japońską duszą
Wiszący Tęczowy Most łączący brzegi Zatoki Tokijskiej ma dwa poziomy
©MIKE LUK/JNTO
Między tysiącami porośniętych lasami wzniesień rozciągają się japońskie miasta. Góry zajmują olbrzymią większość terytorium archipelagu, przez co Japończycy nauczyli się oszczędnie gospodarować pozostałymi, bardzo cennymi gruntami. Takie ukształtowanie terenu wymusiło specyficzną zabudowę. Małe mieszkania, niewielkie, wąskie domy, stojące jeden obok drugiego, które dla nas stanowią raczej ciekawostkę architektoniczną niż odpowiednie do zastosowania rozwiązanie, dla wielu tutejszych rodzin są całym światem. I choć, gdy wyobrażamy sobie japońskie ogrody, przychodzą nam na myśl zazwyczaj te przy rezydencjach cesarskich i olbrzymich świątyniach buddyjskich, to niejeden przydomowy ogródek czy miniaturowe drzewo bonsai może nas zaskoczyć i równie szczerze zachwycić. W nich również czuć ducha perfekcjonizmu, cierpliwości, precyzji i umiejętności cieszenia się drobnymi rzeczami.
Mimo wszystko Japonia kojarzy się nam także z nowoczesnością i wielkimi miastami, pełnymi nowinek technicznych, wysokich wieżowców i skomplikowanych szlaków komunikacyjnych. Jak ich budowniczowie radzą sobie z brakiem miejsca? Jednoszynowa kolej rozciągająca się na wysokich słupach nad Kobe, olbrzymi Międzynarodowy Port Lotniczy Kansai obok Osaki, położony na usypanym na Morzu Wewnętrznym lądzie, popularna wśród turystów duża sztuczna wyspa Odaiba w Zatoce Tokijskiej czy wreszcie dwupoziomowy Tęczowy Most (Rainbow Bridge) łączący ją z resztą Tokio – to tylko nieliczne przykłady sposobów na zagospodarowanie przestrzeni w gęsto zaludnionych japońskich metropoliach. Niektóre z tych rozwiązań same w sobie stanowią atrakcje turystyczne, a inne pozwalają na swobodne zwiedzanie i wygodny dojazd do kolejnego celu na mapie naszej podróży. Szczególnym przypadkiem tych drugich jest z pewnością tokijskie metro, tworzące sieć o łącznej długości ponad 310 km. Dzięki godnej Japończyka punktualności, dokładnym opisom (nie tylko w znakach kanji) i takim udogodnieniom, jak np. specjalne karty zamiast biletów, ten świetnie zorganizowany system komunikacyjny pozwala całemu miastu na sprawne funkcjonowanie. Dzięki precyzji, z jaką działa, niemal moglibyśmy stanąć z zamkniętymi oczami na peronie w oczekiwaniu na pociąg i po jego nadjechaniu po prostu zrobić krok przed siebie, mając pewność, że wsiądziemy do właściwego wagonu.
Samemu Tokio trzeba poświęcić więcej uwagi – nie tylko jako pomnikowi japońskiej nowoczesności. Przypomina ono mozaikę z kalejdoskopu złożoną z wielu obliczy kraju. Zobaczymy w nim monumentalne wieżowce, wielkie ulice obok starych świątyń i symbol narodowej tradycji – Pałac Cesarski, w którym po dziś dzień mieszka cesarz Japonii, niegdyś uważany za boga i nadal cieszący się olbrzymim szacunkiem swoich rodaków. Warto wjechać na jeden z licznych punktów obserwacyjnych, takich jak 333-metrowa wieża telewizyjna Tokyo Tower lub jej nowe wcielenie – najwyższa na świecie wieża Tokyo Skytree (mająca aż 634 m!), z których można podziwiać sięgającą po horyzont panoramę największej japońskiej metropolii. Rozmaite twarze stolicy najlepiej jednak poznać podczas spaceru po różnych jej dzielnicach. W jego trakcie z pewnością kupimy upragnione pamiątki przy otoczonej setkami straganów buddyjskiej świątyni Sensō-ji w Asakusie, odwiedzimy Akihabarę, będącą ziemią obiecaną fanów anime i mangi, spotkamy nietuzinkowych ludzi ubranych w bajkowe kreacje w krainie mody ulicznej Harajuku czy urocze zwierzęta zamieszkujące niecodzienne kawiarnie z kotami, królikami, sowami, a nawet wężami… Im bardziej otworzymy się na tego rodzaju zwiedzanie Tokio, tym więcej niespodzianek na nas czeka. Brama torii na ulicy, niewielka stara drewniana księgarnia między wysokimi drapaczami chmur, klimatyczna restauracja w niepozornym zaułku, pies witający klientów w okienku małego kiosku ulicznego z papierosami (koło stacji Musashi-Koganei) – takie właśnie atrakcje znajdziemy w tym fascynującym mieście, trzeba tylko wiedzieć, gdzie szukać, lub cierpliwie odkrywać tajemnice tokijskiej betonowej dżungli.
Można sobie wyobrazić, ile pracy i perfekcyjnej koordynacji różnych zadań potrzeba, aby w tak wielkim i zróżnicowanym miejskim mechanizmie wszystko chodziło jak w zegarku. W zrozumieniu tego fenomenu pomaga przyjrzenie się podejściu Japończyków do pracy. I nie mam tu na myśli tylko poświęcenia dla dobra ogółu, słynnych japońskich nadgodzin czy stawiania obowiązków zawodowych na pierwszym miejscu. W Japonii każde zajęcie uznaje się za ważne. Kelnerka uśmiecha się zawsze do klientów, kasjerka przelicza na głos kwoty za poszczególne produkty, pakuje zakupy do reklamówki, kierowca autobusu ostrzega pasażerów przed zakrętem itd. To, co nam może wydawać się zbędne, sztuczne i nieszczere, stanowi tutaj wyraz wiary w założenie, że każda praca jest istotna, trzeba się do niej przykładać i należy się jej szacunek. Japończycy są mistrzami dostosowywania się do sytuacji, zakładanie odpowiedniej maski przychodzi im naturalnie i okazuje się, że potrafi się to udzielać. Wśród moich znajomych nie brakowało osób, które po powrocie z Japonii kłaniały się podczas… rozmowy przez telefon. W końcu uprzejmość to uprzejmość i nie ma tu znaczenia, czy druga strona widzi nasz gest.
Dawna Japonia dziś
Żeby zanurzyć się w świecie pełnym ducha japońskiej tradycji, należy jednak opuścić Tokio i odwiedzić też inne miejsca, w szczególności te związane z dawnymi stolicami Kraju Kwitnącej Wiśni – miastami Nara, Kamakura i Kioto. To w nich niejedna budowla przywodzi na myśl czasy sprzed otwarcia się Japonii na Zachód. W miasteczku Ikaruga w prefekturze Nara i w samej Narze znajdziemy dwie słynne świątynie: Hōryū-ji z jednym z najstarszych oraz Tōdai-ji z zaliczanym do największych drewnianych budynków na ziemi. W tej ostatniej warto zatrzymać się chwilę dłużej, aby ujrzeć oblicze umieszczonego w głównym pawilonie ponad 15-metrowego Wielkiego Buddy z brązu i odpocząć w okolicznym parku znanym z sympatycznych, choć natarczywie upominających się o ryżowe ciastka senbei jeleni. Co ciekawe, w Kamakurze również czeka na nas Wielki Budda, tym razem prawie 14-metrowy, stojący na wolnym powietrzu. Można go nie tylko oglądać z zewnątrz, ale i zwiedzać w środku.
Jednak to Kioto, które straciło w 1869 r. status stolicy kraju na rzecz Tokio, urosło niemal do symbolu japońskiej tradycji. W czasie naszej wizyty z pewnością udzieli się nam niezapomniana atmosfera tego miasta. Tworzą ją świątynie, których naliczono kilka tysięcy, wąskie uliczki wytyczone wśród historycznej zabudowy, setki sklepów z tradycyjnymi wyrobami i pamiątkami. Tutaj też obejrzymy np. jakby przeniesione z przeszłości zawody strzeleckie, założymy prawdziwe kimono, a także mamy największe szanse, aby uchwycić na zdjęciu ulotnego ducha dawnej Japonii – spacerującą po nastrojowych uliczkach dzielnicy Gion piękną gejszę. Kioto jest jednym z tych rejonów, gdzie nawet na pierwszy rzut oka można dostrzec to wyjątkowe japońskie zjawisko współistnienia dwóch pozornie zupełnie odmiennych światów: kulturowego dziedzictwa i nowoczesności. Podczas zwiedzania trudno nam będzie wybrać między urokliwymi parkami i zabytkami, wśród których znajdziemy efektowny Złoty Pawilon (Kinkaku-ji), chram Heian (Heian-jingū) z jedną z największych w kraju bram torii, długi na 120 m pawilon Sanjūsangendō z 1001 posągów bogini Kannon, przesycony minimalistyczną estetyką zen kamienny ogród przy świątyni Ryōan-ji czy wreszcie położony wysoko na zboczu kompleks buddyjski Kiyomizu-dera, skąd roztacza się malownicza panorama miasta. A to tylko kilka z miejsc, które warto odwiedzić, żeby poczuć niepowtarzalny klimat dawnej stolicy. Co więcej, pełne magii Kioto stanowi również świetny punkt do rozpoczęcia dalszych wędrówek. Wyruszymy stąd m.in. do chramu Fushimi Inari, znanego z alejek z tysiącami czerwonych bram torii, pawilonu Byōdōin, leżącego w japońskim zagłębiu herbacianym Uji, lub szczególnie mi bliskiej Arashiyamy ze świątyniami, ogrodami, bambusowym lasem w Sagano i słynnym drewnianym mostem nad malowniczo wijącą się wśród górskich zboczy rzeką Ōi – ten rejon o każdej porze roku odkrywać można od nowa.
Dla odmiany, samuraje w nieunikniony sposób kojarzą się z zamkami Japonii. Budowle te warte są uwagi nie tylko ze względu na swoją charakterystyczną architekturę, ale i spektakularne widoki, jakie zazwyczaj rozpościerają się z nich na całą okolicę. Jeden z nielicznych oryginalnych zabytków tego typu znajdziemy w Himeiji. Nad miastem góruje sylwetka olbrzymiego i wyjątkowo fotogenicznego Zamku Białej Czapli (Shirasagi-jō), który oszczędziły zniszczenia wojenne. Jeśli natomiast mielibyśmy ochotę poczuć się jak aktorzy na planie historycznej produkcji, powinniśmy zajrzeć do wioski filmowej Toei Kyoto Studio Park, gdzie nadal kręci się wiele filmów o samurajach. Można w niej przez chwilę uwierzyć, że czas się zatrzymał.
Chwila zapomnienia
Makaki japońskie w gorących źródłach w Parku Małp Jigokudani
©YAMANOUCHI TOWN/JNTO
Każdy, nawet najbardziej wytrwały podróżnik, potrzebuje w pewnym momencie odrobiny wytchnienia. W Japonii żaden gość nie powinien mieć problemu ze znalezieniem dobrego miejsca na odpoczynek, niezależnie od trwającej właśnie pory roku czy regionu, w którym akurat przebywa. Szczególnie zachęcająco przedstawiają się pod tym względem wiosna i jesień. Wtedy to obcokrajowcom trafia się niezapomniana okazja do zatrzymania się i kontemplowania ulotnego spektaklu japońskiej przyrody – obsypanych różowymi kwiatami drzew wiśniowych sakura, gdy przyroda budzi się do życia, oraz mieniących się czerwienią liści klonów, kiedy wszystko przygotowuje się do zimowego snu. Japończycy do tego stopnia pokochali to pierwsze zjawisko, że w okresie wiosennym całe firmy, klasy, rodziny spotykają się na hanami („oglądanie kwiatów”) na wspólnych piknikach, a krajowe media przygotowują specjalne prognozy dotyczące przesuwania się swoistej fali kwitnienia przez archipelag. Latem japoński klimat utrudnia podróżowanie z powodu panujących wysokich temperatur i wilgotności, lecz jednocześnie właśnie wtedy turyści ściągają licznie na leniwe plaże Okinawy otoczone przez lazurowy błękit Oceanu Spokojnego. Zimą dobrze zatrzymać się choćby na chwilę w gorących źródłach (jap. onsen), które choć kuszą relaksującymi kąpielami przez okrągły rok, to otulone śniegiem zyskują niepowtarzalny czar. W Parku Małp Jigokudani (Jigokudani Yaen-koen) w trakcie takiego błogiego wypoczynku spotkamy nawet makaki japońskie (nazywane śnieżnymi małpami).
Jeśli chcemy uciec od turystycznego zgiełku, powinniśmy spędzić niezapomnianą noc w klasztorze buddyjskich mnichów w górach Kōya w atmosferze medytacji i wyciszenia. Koniecznie trzeba też wziąć udział w ceremonii herbacianej, niezależnie od tego, gdzie i przy jakiej okazji będzie nam to dane. Niezwykły nastrój spotkania, delikatny zapach kadzidła, cichy dźwięk przelewanej wody i tlących się węgli, aromat niepowtarzalnej zielonej herbaty matcha, możliwość trzymania w dłoniach pięknych czarek oraz spokój i duch japońskiej gościnności widoczny w każdym geście gospodarza pozwolą nam zapomnieć o trudach wędrówki i choć na chwilę wszystkimi zmysłami poczuć istotę tradycji tego kraju.
Nawet najcudowniejsza i najbardziej kojąca dla duszy podróż nie obejdzie się jednak bez pokarmu dla ciała. Tutaj z pomocą przychodzi nam kuchnia mieszkańców Japonii, mająca tyle smaków, ile rozmaitych regionów występuje na archipelagu. Aby ją naprawdę poznać, nie wystarczy spróbować znanego na całym świecie sushi, perfekcyjnie wykonanych i pięknie podanych posiłków kaiseki albo szybkich ulicznych przekąsek, takich jak takoyaki (kulki z ciasta z ośmiornicą), soba (makaron z mąki gryczanej), toriyaki (grillowane kawałki kurczaka), okonomiyaki (rodzaj placków z różnych składników) czy rāmen (rosół z wieloma dodatkami). W Kraju Kwitnącej Wiśni dokądkolwiek byśmy pojechali, znajdziemy charakterystyczne dla tego miejsca odmiany wielu dań oraz regionalne specjały, których nie zjemy nigdzie indziej. Dla Japończyków takie lokalne smakołyki są nie tylko warte skosztowania, ale i stanowią idealny prezent z podróży. W trakcie odkrywania Japonii dobrze więc brać przykład z jej mieszkańców i zostawić sobie nieco czasu na spokojne delektowanie się przysmakami tutejszej sztuki kulinarnej.
Poznanie tak różnorodnych i oddalonych od siebie rejonów w ciągu jednej podróży byłoby niemożliwe, gdyby nie liczne środki transportu, które mają do dyspozycji turyści odwiedzający archipelag. Bogata siatka wewnętrznych połączeń lotniczych, nocne autobusy, promy i – oczywiście – słynne na całym świecie linie kolejowe pozwalają przebyć Kraj Wschodzącego Słońca wzdłuż i wszerz bez większego wysiłku. Niezmiernie nowoczesna, wygodna, czysta, punktualna i perfekcyjna w każdym calu kolej jest jedną z rzeczy, z których Japończycy z pewnością mogą być dumni. Dotyczy to zarówno superszybkich pociągów Shinkansen, jak i dużej liczby mniejszych, nieraz jednowagonowych regionalnych składów, w których nierzadkim widokiem będzie maszynista w białych rękawiczkach.
Osobom wychowanym w europejskim kręgu kulturowym próba zrozumienia ducha Japonii może zająć całe życie. Jestem jednak przekonana, że warto podjąć to wyzwanie i zanurzyć się w atmosferze tego niezwykłego państwa choćby na chwilę. Jeśli się otworzycie i uda Wam się znaleźć tu cząstkę świata, której brakuje Wam w Waszej codzienności, ta nieodgadniona kraina prawdopodobnie rozkocha Was w sobie na zawsze. Jeżeli odmienność japońskiej kultury potraktujecie po prostu jako zbiór dziwactw, przeoczycie prawdziwy obraz archipelagu i jego mieszkańców i zniechęcicie się do nich. Niezależnie natomiast od tego, czy od udanej podróży oczekujecie zapierających dech w piersiach krajobrazów, odkrywania niecodziennych miejsc, zrobienia pięknych zdjęć, dobrej zabawy, czy odpoczynku i wyciszenia, o ile dobrze poszukacie, z pewnością odnajdziecie to wszystko w Japonii. Warto więc odwiedzić ten niezmiernie pasjonujący kraj i wyrobić sobie na jego temat własne zdanie – kto wie, może i Wasze życie zmieni on nie do poznania…
